“What is Byzantium” in Greek school textbooks. From the “Greek Empire” to the caging between late antiquity and early modernity .“Byzantium”, as a technical term, was coined in France of Louis XIV to describe the based in Constantinople eastern region of the Roman state, which was gradually transformed into the initially Greek-speaking and gradually Greek medieval empire. As a historical period but also as an object of scientific research, Byzantium was a problem or raised concerns for the transition from the world of antiquity to the modern Hellenism and the new Greek state. Therefore, it caused embarrassment as to how it was displayed and examined in school textbooks. Along with the development of historiography but often with epistemological ambivalence, the Byzantine Empire was treated with reservations, fabricated prejudices and expediencies. At other times, an attempt was made to elevate the imperial grandeur, referring to Greek glory and splendour. At other times, its history was squeezed between the “overemphasized” late antiquity and the changes and achievements of Western European modernity, depriving Byzantinology of its independence as a scientific field and Byzantium of its characteristics as a distinct historical era. The study outlines this multifaceted approach in Greek school textbooks, and highlights its points, compatible or incompatible with the evolution of Byzantine studies at international and national level.

Επτά ερωτικές ιστορίες ή επτά ιστορίες έρωτα με άμεσες και έμμεσες, βραχυχρόνιες αλλά και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην πορεία του Βυζαντίου. Σε καθεμία από αυτές οι πρωταγωνιστές, αυτοκράτορες ή ανώτατοι αξιωματούχοι (Θεοδόσιος Β΄, μάγιστρος Παυλίνος, Ιουστινιανός, Ηράκλειος, Κωνσταντίνος ΣΤ΄, Λέων Δ΄, Μιχαήλ Δ΄, Ρωμανός Δ Διογένης) και αυγούστες (Αθηναΐς-Ευδοκία, Θεοδώρα, Μαρτίνα, Θεοδότη, Ζωή Ζαούτζη, Ζωή Πορφυρογέννητη, Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα) έδρασαν επηρεασμένοι από αισθήματα αγάπης και συναισθήματα που πυροδότησαν οι ερωτικοί σύντροφοί τους. Σημαντικοί τομείς του κράτους, όπως η διοίκηση και η νομοθεσία, αλλά και θεσμοί, με προεξάρχοντα τον αυτοκρατορικό, δέχθηκαν τις συνέπειες επιλογών των διοικούντων. Σε όσα εξιστορούνται και αναλύονται με αφορμή έρωτες, γάμους και διαζύγια στο περιβάλλον του Ιερού Παλατίου είναι εναργής η συμβολή αποφάσεων για θέματα προσωπικού χαρακτήρα των ηγετικών μορφών στην εξέλιξη της αυτοκρατορίας. Οι συντελεστές της φυσιογνωμίας και της ιστορίας του Βυζαντίου, δηλαδή οι πολιτειακές ρωμαϊκές καταβολές του, το πνεύμα της ελληνικής και ελληνιστικής αρχαιότητας, σε συνδυασμό με τη νέα θρησκεία, τον χριστιανισμό, συγκρότησαν ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο, έως τα τέλη του ενδέκατου αιώνα, η άνοδος στον θρόνο δεν ήταν μόνον αποτέλεσμα πολιτικών σχεδιασμών και δυναστικών γαμήλιων στρατηγικών. Για τους μονάρχες και των δύο φύλων υπήρχε περιθώριο έκφρασης προτιμήσεων και ευαισθησιών αναφορικά με τους συντρόφους τους και επακόλουθα των πράξεών τους εισέφεραν ουσιωδώς στη διαμόρφωση χαρακτηριστικών της αυτοκρατορίας. Τα ερωτικά αισθήματα και συναισθήματά τους επέδρασαν σε πολιτειακούς θεσμούς, όπως την «κληρονομική» διαδοχή και τη γυναικεία εξουσία, στις πολιτικές εξελίξεις, στις θρησκευτικές και εκκλησιαστικές κατευθύνσεις, οδήγησαν σε νομοθετικές παρεμβάσεις, και προκάλεσαν ανατροπές πολιτικών ομάδων και συσχετισμών, έως και ανασχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής του κράτους.

The study attempts to trace the route followed by the Byzantine Empire, on both thepolitical and the constitutional plane, from the seventh to the eleventh century, whichultimately led, at the end of the period in question, to Alexios I issuing a chrysobull thatgranted a woman, namely his mother Anna Dalassene, full rights to rule in his name,while he left the capital to face the Norman invasion.In order for the phenomenon of women exercising power in Byzantium to be understood,the study is prefaced by a relatively brief reference to women –every single oneof them an Augusta– who exercised power as part of their constitutional role, from Martina,widow of Heraclius, to Eudokia Makrembolitissa, widow of Constantine X Doukas.The main part of the paper focuses on the case of the ‘purple-born’ sisters Zoe and Theodora,since their reign and the way contemporary historians treated the sisters’ rise tothe throne and how the two of them exercised power illustrate the changes that hadtransformed the institution of co-rulership/regency, as well as ‘hereditary’ successionand how it impacted on the collective mentality of the Byzantines, even when it pavedthe way for a woman to find herself alone at the helm of the state.Through a comparison of the narratives of Michael Psellos, John Skylitzes and MichaelAttaleiates, the study proposes a new view of the ‘reign’ of Zoe Porhpyrogenita andbrings to life a personage that was far more sensible and active than the one we usuallycome across in modern historiography.

Ο πόλεμος είναι το τελευταίο κυριολεκτικά σημείο, στο οποίο θα ανέμενε κανείς να συναντήσει τη γυναίκα σε μια ανδροκρατούμενη, γεμάτη στερεότυπα κοινωνία όπως αυτή του Βυζαντίου. Ωστόσο, η σχέση των γυναικών με το σύνθετο φαινόμενο του πολέμου ήταν στενή, και οι βυζαντινοί συγγραφείς ανέδειξαν τις ένοπλες συρράξεις ως υπόθεση τόσο ανδρική όσο και γυναικεία. Οι Βυζαντινές δεν αποτέλεσαν ποτέ μάχιμο τμήμα των εκστρατευτικών σωμάτων, δεν γυμνάστηκαν κατάλληλα, δεν οπλίστηκαν από το συμβατικό οπλοστάσιο της εποχής τους και δεν βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Συνόδευσαν όμως τους συζύγους τους στην εκστρατεία όποτε κρίθηκε απαραίτητο, συνέδραμαν δυναμικά στο έργο αξιωματούχων και στρατιωτών ή τροποποίησαν επιτελικούς σχεδιασμούς. Υπερασπίστηκαν τις πόλεις ή τα κάστρα τους επιδεικνύοντας εξαιρετικά προσόντα και δεξιότητες και ως λεία των νικητών υπέστησαν τα δεινά επακόλουθα της ήττας. Στα μετόπισθεν ανέλαβαν υπέρμετρες ευθύνες μένοντας εκτεθειμένες σε ποικίλους κινδύνους. Τα έμφυλα χαρακτηριστικά τους προβλήθηκαν άλλοτε με θετικό και άλλοτε με αρνητικό πρόσημο εκ μέρους των συγχρόνων τους, οι οποίοι σε αρκετές ιστορίες πολέμου ανέδειξαν τον έρωτα ως ρυθμιστή των εξελίξεων. Όταν οι Βυζαντινοί γνώρισαν τις γυναίκες των αντιπάλων τους είτε ως μάχιμες στα στρατόπεδα είτε ως επικεφαλής των κρατών τους αναμετρήθηκαν ή συμμάχησαν μαζί τους. Εκείνοι που κατέγραψαν αυτές τις «συναντήσεις» δεν μπόρεσαν να κρύψουν την έκπληξή τους και επέτρεψαν να διαφανεί η απαρέσκειά τους. Παρόλο που ιστορικοί και χρονογράφοι της εποχής δεν τοποθέτησαν πάντοτε τις Βυζαντινές εκεί όπου έδρασαν και συχνά αποσιώπησαν την παρουσία τους, αποδεικνύεται ότι οι γυναίκες εμπλέκονταν σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις του πολέμου, στο μέτρο που αναλογούσε στο φύλο τους και όπως συνέβαινε σε κάθε τομέα δραστηριότητας στις μεσαιωνικές κοινωνίες.

The authors who documented the lives of emperors –with very few exceptions, such as Procopius and Michael Psellos– were not particularly interested in their private or romantic aff airs. Occasionally they might mention imperial wives by name, but they would make extensive references to empresses only when their actions infl uenced political developments. What they neglected to do, however, was to approach those illicit incidents from a feminine point of view as well; as a result, certain questions emerge, revolving around the central reference point of the women concerned, both as parts of the regularity of marital relations and as agents leading to the disruption or circumvention. The aim of this study is to present, with the use of telling references from the above-mentioned sources, the distinct and/or interlocked “love” parts played by Byzantium’s crowned women, to attempt their categorization and to draw certain broad conclusions conerning their roles as wives, paramours and mistressess.

Πρακτικά του Διεθνούς Συμποσίου που διοργανώθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος «Οι δρόμοι του ορθόδοξου μοναχισμού: Πορευθέντες μάθετε». Θεσσαλονίκη, 28 Σεπτεμβρίου - 2 Οκτωβρίου 1994.Proceedings of the International Symposium Organised within the Programme «The Routes of Orthodox Monasticism: Go ye and learn

Ελληνική μετάφραση διάλεξης του A. Ducelier