Στην ενότητα αυτή θα βρείτε πληροφορίες για διάφορα θέματα που ενδιαφέρουν τους φοιτητές, όπως συστατικές επιστολές, μεταπτυχιακά, διδακτορικό, και άλλα συναφή.

Συστατικές Επιστολές

Είναι συχνό το φαινόμενο να προσέρχονται φοιτητές στα γραφεία των διδασκόντων για να αιτηθούν τη χορήγηση μιας συστατικής επιστολής, κυρίως για την υποβολή της στο φάκελο υποψηφιότητας για ένα Μεταπτυχιακό.

Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να θέσω ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, οι οποίες, εάν ισχύουν, μπορώ, ευχαρίστως, να χορηγήσω τη συστατική επιστολή.

Καταρχήν, δυο λόγια σχετικά με τις συστατικές επιστολές:

• Οι συστατικές επιστολές είναι μέρος μιας τυπικής διαδικασίας, ένα απαραίτητο συμπλήρωμα στις αιτήσεις για Μεταπτυχιακά (αργότερα, κατά την αναζήτηση εργασίας, ως αποδεικτικό προϋπηρεσίας και καλής συνεργασίας με τον προηγούμενο εργοδότη). Η συστατική επιστολή αποδεικνύει ότι, όντως, κάποια από τα στοιχεία που αναγράφει ο υποψήφιος στο Βιογραφικό του είναι αληθή και ο υποψήφιος χαίρει της εκτίμησης των ανθρώπων με τους οποίους έχει συνεργαστεί.

• Πέρα, όμως, από το τυπικό, υπάρχει και το ουσιαστικό θέμα του περιεχομένου της συστατικής επιστολής: θα πρέπει να γράψω κάποια στοιχεία για το χαρακτήρα του αιτούντος, για τη δυνατότητά του να παρακολουθεί μαθήματα σε ξένη γλώσσα, για την ερευνητική του ικανότητα και τη διάθεσή του να υπερβαίνει τις δυσκολίες και να καταλήγει σε ένα θετικό αποτέλεσμα, για τη δυνατότητά του για συνεργασία με άλλους, για την προθυμία του να μαθαίνει και να εξελίσσεται, κ.τ.λ.

Συνεπώς, εάν δώσω σε κάποιον μια συστατική επιστολή, και με «καλή» διάθεση γράψω πράγματα που δεν γνωρίζω, ή δεν ισχύουν, το αποτέλεσμα θα είναι αρνητικό και για τους δύο, για τον φοιτητή που φέρει την επιστολή και για μένα που την έγραψα. Ο φοιτητής θα φανεί αναξιόπιστος, ενδεχομένως να κινήσει υποψίες για τη γνησιότητα της συστατικής, και εν τέλει η «εικόνα» του θα τρωθεί, ή στη χειρότερη περίπτωση, η συστατική δεν θα αποτρέψει τυχόν αποπομπή του από το Μεταπτυχιακό. Για μένα θα είναι εξίσου αρνητικό το αποτέλεσμα, καθώς θα φανώ κι εγώ αναξιόπιστος, συστήνοντας έναν φοιτητή που δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Μεταπτυχιακού και στην περίπτωση που δώσω μελλοντικά μια συστατική επιστολή, η οποία, πράγματι, θα ανταποκρίνεται στην εικόνα εκείνου του φοιτητή, τότε αυτή δεν θα γίνει πιστευτή-αποδεκτή, λόγω πρότερης αρνητικής κρίσης επί των επιστολών μου. Όσο, δε, περισσότερες συστατικές επιστολές δίνω, τις οποίες θα φέρουν φοιτητές που δεν γνωρίζω καλά, τόσο περισσότερο θα αυξάνει η δυσπιστία έναντι των επιστολών μου, με κίνδυνο την πλήρη απαξίωσή τους.

Ως εκ τούτων, για να χορηγήσω σε κάποιον συστατική επιστολή, θα πρέπει να συντρέχουν τουλάχιστον 2 (δύο) από τους εξής λόγους:

• Να έχω συνεργαστεί με τον φοιτητή σε κάποιο ερευνητικό project, ή σεμιναριακό μάθημα

• Να έχει αναλάβει εργασία σε μάθημά μου, και η εργασία του να έχει δημοσιευτεί ή να έχει αποτελέσει τη βάση για ανακοίνωση σε συνέδριο (βλ. τις προϋποθέσεις για ανάληψη εργασίας στα μαθήματά μου στη σχετική ανάρτηση)

• Να έχω επιβλέψει την πτυχιακή του εργασία και ο βαθμός της πτυχιακής να είναι «10» (Δέκα) (για τις πτυχιακές εργασίες, βλ. τη σχετική ανάρτηση)

• Να ήμουν μέλος της τριμελούς επιτροπής της πτυχιακής του, και ο βαθμός της πτυχιακής να είναι τουλάχιστον «9» (Εννέα)

• Να έχει συμμετάσχει συστηματικά στα μαθήματά μου (τουλάχιστον σε 11 από τις 13 εξαμηνιαίες διαλέξεις), και να έχει ενεργή παρουσία. Ο βαθμός στο μάθημα να είναι «10» (Δέκα), από την πρώτη -κανονική- εξεταστική.

Εάν συντρέχουν οι ανωτέρω λόγοι, θα μπορώ να έχω μια ασφαλέστερη εικόνα για τον αιτούντα τη συστατική, επομένως η επιστολή μου θα περιλαμβάνει μια ειλικρινή δική μου εκτίμηση και μια, κατά το δυνατόν, περισσότερο ασφαλή γνώμη για όσα θα γράψω (διότι, επαναλαμβάνω, στη συστατική επιστολή αναγράφονται, πέρα από τα ακαδημαϊκά προσόντα, οι ερευνητικές δυνατότητες και κάποια βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του υποψήφιου).

Συνεπώς, οι φοιτητές που μου ζητούν συστατική επιστολή θα πρέπει να ικανοποιούν τουλάχιστον δύο (2) από τις ανωτέρω προϋποθέσεις.

Αυτό σημαίνει ότι, υπό αυτές τις προϋποθέσεις, μπορώ να δώσω συστατική επιστολή μόνο σε φοιτητές του Τμήματος που ανήκω (Φ.Π.Ψ.). Οι φοιτητές των άλλων Τμημάτων θα πρέπει να απευθυνθούν στους οικείους καθηγητές τους, ή σε άλλους περισσότερο «πρόθυμους» (ασύνετα πρόθυμους, θα έλεγα).

Οι ανωτέρω προϋποθέσεις είναι αδιαπραγμάτευτες, για το καλό και των δύο¹. Ελπίζω να έχει γίνει κατανοητό...
_____________

Πτυχιακές εργασίες

Σε αυτή την ανάρτηση παρουσιάζονται κάποια βασικά στοιχεία για τις πτυχιακές εργασίες και οι προϋποθέσεις για να αναλάβω την επίβλεψη της πτυχιακής εργασίας κάποιου ενδιαφερόμενου φοιτητή.

Καταρχήν, επίτρεψέ μου να παρουσιάσω την άποψή μου σχετικά με το τι είναι και σε τι αποσκοπεί η πτυχιακή εργασία, ιδίως σε προγράμματα σπουδών που δεν είναι υποχρεωτική.

Η πτυχιακή εργασία είναι μια αρχική, και πολύ «χαλαρή», μύηση στην έρευνα και στη συγγραφή ενός επιστημονικού κειμένου. Όταν αναφέρομαι σε «χαλαρή» μύηση, εννοώ ότι τηρούνται μεν οι βασικές προϋποθέσεις για την έρευνα και τη συγγραφή, δεν είναι, όμως, τόσο αυστηρές όπως σε μία μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, ή σε ένα διδακτορικό.

Σκοπός της πτυχιακής είναι να εισαγάγει τον φοιτητή στις διαδικασία της έρευνας (π.χ., να του διδάξει πώς γίνεται η βιβλιογραφική επισκόπηση, ή να του αποσαφηνίσει το λόγο για τον οποίο είναι απαραίτητη, να του επιτρέψει σε μια πιο «χαλαρή» κατάσταση να δοκιμάσει όσα έμαθε στη μεθοδολογία έρευνας, κ.τ.λ.), καθώς και στη διαδικασία συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας (π.χ., να μάθει πώς κρατάμε τη βιβλιογραφία και πώς τη συνδέουμε με την έρευνά μας, τα διαφορετικά πρότυπα βιβλιογραφικής αναφοράς, πώς διατυπώνουμε τις υποθέσεις έρευνας, πώς δομείται ένα κείμενο, κ.τ.λ.).

Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ο φοιτητής να έχει ένα ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείμενο, στο οποίο θέλει να κάνει την πτυχιακή του. Εάν, δηλαδή, ενδιαφέρεται να κάνει πτυχιακή εργασία μαζί μου, θα πρέπει να έχει ένα ενδιαφέρον καταρχήν για την ιστορία και ειδικότερα για την ιστορία της εκπαίδευσης, ή για την ιστορία της πολιτικής σχετικά με τη γνώση. Είναι απαραίτητο να υπάρχει αυτό το ενδιαφέρον, γιατί η πτυχιακή, παρότι είναι μια βασική «τελετή μύησης» στην έρευνα, δεν παύει να είναι μια έρευνα. Και η έρευνα δεν μπορεί να γίνει σωστά, εάν ο ερευνητής (πέρα από τα ερευνητικά εργαλεία) δεν έχει ένα γνήσιο ενδιαφέρον για αυτό που ερευνά.

Εφόσον από το Πρόγραμμα Σπουδών η πτυχιακή εργασία δεν είναι υποχρεωτική, μπορεί κάποιος να αναλάβει να εκπονήσει μια πτυχιακή εφόσον έχει ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείμενο, και θέλει να μάθει με άμεσο τρόπο τα «βασικά» της έρευνας. Επίσης, καλό θα είναι να αναλάβει κάποιος πτυχιακή εργασία, εάν επιθυμεί να συμμετέχει σε Μεταπτυχιακά προγράμματα (φαίνεται πιο έμπειρος ερευνητικά).

Πέραν αυτών, για να εκπονήσει ένας φοιτητής πτυχιακή εργασία μαζί μου, πρέπει να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

α) να έχει Μ.Ο. (μέχρι το 7^ο εξάμηνο) πάνω από 7.5

β) να έχει περάσει τα μαθήματά μου με βαθμό τουλάχιστον 8

γ) να έχει περάσει ένα (1) δικό μου μάθημα επιλογής και να έχει βαθμολογηθεί τουλάχιστον με 9

δ) να γνωρίζει καλά την αγγλική γλώσσα (επίπεδο Proficiency)

Εκτός από αυτές τις προϋποθέσεις, πριν οριστικοποιηθεί η συνεργασία μας και ξεκινήσει η διαδικασία της πτυχιακής, θα υπάρξει μια -τρόπον τινά- «συνέντευξη», ώστε να κατανοήσω τους λόγους για τους οποίους ο φοιτητής επέλεξε να κάνει την πτυχιακή του εργασία μαζί μου.

Σε κάθε περίπτωση, η εκπόνηση της πτυχιακής είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο «δουλεύει» η επιστήμη, του τρόπου με τον οποίο διενεργείται η έρευνα και παράγεται η γνώση.

Δεσμεύσεις δικές μου προς τον φοιτητή

Εφόσον πληρούνται οι άνωθεν προϋποθέσεις και ξεκινήσει η συνεργασία, και εάν ο φοιτητής επιδείξει συνέπεια και επιμονή στην «κατάκτηση» των απαραίτητων εργαλείων, ως επιβλέπων δεσμεύομαι να του παρέχω κάθε υποστήριξη, διευκόλυνση στην πρόσβαση των βιβλιογραφικών δεδομένων, ενθάρρυνση για δημοσίευση.

Ειδικά για το τελευταίο (δημοσίευση), θα πρέπει να τονίσω ότι προσμετράται θετικά, για την επιλογή σε Μεταπτυχιακό, η δημοσίευση ενός paper σε επιστημονικό περιοδικό. Στόχος μας θα είναι να υπάρξει μία τουλάχιστον δημοσίευση μετά την ολοκλήρωση της πτυχιακής.

Ερωτήσεις σχετικά με τη δυνατότητα εκπόνησης πτυχιακής

- «Εάν κάποιος δεν έχει καταφέρει να φτάσει την ελάχιστη βαθμολογία (7.5), ή είναι ελαφρώς χαμηλότερη (π.χ., έχει Μ.Ο. 7), είναι δεδομένο ότι αποκλείεται;»

Όχι, δεν αποκλείεται a priori, αλλά αν με πείσει ότι μπορεί να ανταποκριθεί και ότι η θέλησή του είναι μεγαλύτερη από τον Μ.Ο. της βαθμολογίας του, τότε μπορεί να ξεκινήσουμε τη συνεργασία για την πτυχιακή του

- «Γιατί αυτός ο περιορισμός στη γνώση των ξένων γλωσσών; Εάν κάποιος πληροί όλες τις άλλες προϋποθέσεις, αλλά γνωρίζει (π.χ.) μόνο τη γερμανική γλώσσα, γιατί να αποκλειστεί;»

Καθώς οι γνώσεις μου στις άλλες δύο γλώσσες που γνωρίζω (γαλλικά και γερμανικά) δεν επαρκούν για να μελετήσω την επιστημονική βιβλιογραφία, και κυρίως επειδή χρόνια τώρα παρακολουθώ την αγγλόφωνη βιβλιογραφία, δεν μπορώ να αναλάβω μια εργασία της οποίας η βιβλιογραφία δεν θα μου είναι οικεία

- «Εάν ισχύουν όλες οι προϋποθέσεις, εκτός από το μάθημα επιλογής, γιατί ο φοιτητής αυτός αποκλείεται;»

Αποκλείεται από τη δυνατότητα συνεργασίας γιατί θα επιθυμούσα φοιτητές που έχουν ένα κάποιο ενδιαφέρον για το ευρύτερο γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύω

- «Γιατί θα πρέπει να βρει ο φοιτητής το θέμα της πτυχιακής, και δεν το προτείνει ο διδάσκων και επιβλέπων;»

Διότι, όπως προαναφέρθηκε, αφενός θα πρέπει να υπάρχει ένα βασικό ενδιαφέρον, από πλευράς του φοιτητή, για το ευρύτερο γνωστικό αντικείμενο, και αφετέρου, η έρευνα είναι ένα προσωπικό ζήτημα, υπό την έννοια ότι απορροφά σημαντικό μέρος του χρόνου, της ενέργειας και προσοχής του ερευνητή. Ως εκ τούτων, εφόσον το ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείμενο υπάρχει ως δεδομένο, ο φοιτητής μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε ό,τι τον προσελκύει. Επομένως, μέσα στα όρια του γνωστικού αντικειμένου, είναι ελεύθερος να επιλέξει με τι θέλει να ασχοληθεί

Ελπίζω να ήταν σαφή και κατατοπιστικά όσα διάβασες. Εάν υπάρξουν περαιτέρω απορίες, είμαι στη διάθεσή σου.

Σχετικά με το διδακτορικό

Στην ενότητα αυτή θα βρεις πληροφορίες σχετικά με το διδακτορικό, και έναν πρώτο «οδηγό», για να γνωρίζεις εκ των προτέρων τι θα περιλαμβάνει μια συνεργασία μαζί μου σε επίπεδο διδακτορικού (εκατέρωθεν δεσμεύσεις και υποχρεώσεις). Σκοπός μου είναι, για όποιον αποφασίσει να εκπονήσει τη διατριβή του υπό την εποπτεία μου, να παραχθεί ένα αποτέλεσμα ποιοτικό, το οποίο θα δώσει προοπτικές ακαδημαϊκής εξέλιξης στον υποψήφιο.

Καταρχήν, τι σημαίνει -κατά την άποψή μου- το «διδακτορικό»:

• Διδακτορικό σημαίνει επιστημονική ταυτότητα.

• Σημαίνει ότι σε ένα πολύ συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο έχεις συμβάλει με την παραγωγή νέας γνώσης.

• Σημαίνει ότι εισέρχεσαι σε ένα διαρκή διάλογο, σχετικά με τον τρόπο που διεξάγεται η έρευνα στο πεδίο αυτό, σχετικά με την ερμηνεία των δεδομένων που προκύπτουν.

• Σημαίνει ότι σε ενδιαφέρει αυτή ακριβώς η «συζήτηση» στο συγκεκριμένο πεδίο, θέλεις να συμβάλεις σε αυτή, να θέσεις τα δικά σου ερωτήματα, να δώσεις τις δικές σου απαντήσεις.

Για αυτό, πριν αποφασίσεις να εκπονήσεις το διδακτορικό σου (με εμένα επιβλέποντα), πρέπει να έχεις ξεκαθαρίσει στη σκέψη σου το είδος της ταυτότητας που θα σε ακολουθεί στην υπόλοιπη ζωή σου, χωρίς, βέβαια, αυτό να σημαίνει ότι η ταυτότητα αυτή είναι «καταναγκαστικά» συνυφασμένη με σένα – μπορεί, πάντα, να αλλάξει -αν, π.χ., στρέψεις σε περισσότερο ειδικά θέματα τη μελέτη σου- ή ακόμα μπορείς και να την αρνηθείς – αν, π.χ., δεν αναφερθείς καθόλου στο διδακτορικό σου, σε περιπτώσεις που δεν επιθυμείς τέτοια «έκθεση», ή αν κρίνεις ότι η αναφορά στο διδακτορικό δεν είναι απαραίτητο στοιχείο στην επικοινωνία σου.

Ωστόσο, στον ακαδημαϊκό χώρο, η λήψη ενός διδακτορικού ισοδυναμεί, στις περισσότερες των περιπτώσεων, σε μια σαφή επιστημονική ταυτότητα. Προσδιορίζει ποιος είσαι, με ποιον τρόπο σκέφτεσαι, με ποια «οπτική» παρατηρείς τα πράγματα (όπως θα έλεγαν παλιότερα, αποκαλύπτει ποια «σχολή» ακολουθείς). Καθορίζει τα αντικείμενα της μελέτης σου, διαμορφώνει αυτό που λέμε «γνωστικό αντικείμενο».

Κατά καιρούς, έρχονται σε επαφή μαζί μου πτυχιούχοι διαφόρων Τμημάτων, οι οποίοι επιθυμούν να εκπονήσουν ένα διδακτορικό. Κάποιες φορές ξεκινάμε τη διαδικασία (φτάνουμε στην συζήτηση για τη συγγραφή της «πρότασης» - θα εξηγήσω στη συνέχεια τη διαδικασία), κάποιες φορές προχωράμε περισσότερο, εισερχόμαστε σε ζητήματα βιβλιογραφίας, μεθοδολογίας, κ.τ.λ., και κάποιες άλλες φορές «μένουμε» σε μία συζήτηση περί «νεφελωμάτων».

Προτού, λοιπόν, φτάσουμε σε καταστάσεις όπου ο φοιτητής δεν κατανοεί πλέον για ποιο λόγο δεν επιθυμώ να συνεργαστώ περαιτέρω μαζί του, καταθέτω ένα πρόγραμμα αρχών, το οποίο θα αποτελεί στο εξής τη βάση πάνω στην οποία θα γίνεται η συζήτηση για την εκπόνηση ενός διδακτορικού υπό την επίβλεψή μου.

Εξ αρχής αποκλείονται όσοι επιδιώκουν να εκπονήσουν ένα διδακτορικό διότι

• έχουν αρκετό ελεύθερο χρόνο

• θέλουν να παρατείνουν τη φοιτητική ιδιότητα

• το χρειάζονται αποκλειστικά για επαγγελματική ανέλιξη (στην εκπαίδευση)

• θέλουν να «μετασχηματίσουν» την παραμονή στην ανεργία σε κάτι πιο «δημιουργικό»

• χρειάζονται στις κοινωνικές-επαγγελματικές συναναστροφές τους το επιπλέον «κύρος» της ιδιότητος του «δόκτορος» (το περίφημο Dr. πριν από το όνομα).

Αυτοί οι λόγοι  -κατά την άποψή μου-  είναι οι εντελώς λάθος λόγοι, για να ξεκινήσει κανείς αυτή τη διαδικασία που λέγεται «διδακτορικό».

Επομένως, εάν δεν εμπίπτετε σε αυτές τις κατηγορίες, μπορείτε να συνεχίσετε στο επόμενο βήμα, όπου θα δούμε τι σημαίνει να κάνεις ένα διδακτορικό.

Τι σημαίνει -από πρακτικής-συναισθηματικής απόψεως- το «διδακτορικό»:

• είναι μια «σχέση», η οποία κρατά όσο διαρκεί η εκπόνηση του διδακτορικού, και μάλιστα είναι μια σχέση «δύσκολη», επίπονη, με πολλές παλινδρομήσεις, απογοητεύσεις, στιγμές αυτο-αμφισβήτησης, φθοράς, κούρασης –πνευματικής, ψυχικής, σωματικής (ιδίως εάν εργάζεσαι παράλληλα), αλλά συνάμα είναι και στιγμές γεμάτες χαρά και ικανοποίηση, τέτοιας μορφής και έντασης, που μόνο εάν φτάσεις μέχρι το τέλος της διαδρομής θα μπορέσεις να τις εκτιμήσεις σε όλο τους το εύρος.

• Διδακτορικό είναι να αφιερώνεις το χρόνο (που μπορεί να μην διαθέτεις) σε κάτι που μπορεί να μην καταλήξει εκεί ακριβώς που θέλεις (ή που ήθελες στην αρχή).

• Είναι κάπως σαν να μεγαλώνεις ένα παιδί, είναι το δικό σου «πνευματικό παιδί»: έχει όλα τα καλά και τα στραβά σου. Του δίνεις όσα μπορείς, αλλά αυτό (ζητώντας πάντα περισσότερα από σένα) τραβά το δικό του δρόμο...

• Συνεπώς, ως «παιδί», ζητά την άνευ όρων αφοσίωσή σου, ζητά άπειρο χρόνο (που ποτέ δεν θα έχεις) και έγνοια για όσα το αφορούν.

• Είναι μια σχέση που χτίζεις με αυτό που λέγεται «έρευνα» σε ένα συγκεκριμένο πεδίο.

• Το διδακτορικό δεν θα αποδείξει τίποτε άλλο (καταρχήν), παρά μόνο το γεγονός ότι μπορείς να διεξάγεις μία έρευνα. Εάν τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας (δηλαδή, το διδακτορικό) θα είναι τόσο ρηξικέλευθα και σημαντικά, είναι ένα δευτερεύον ζήτημα.

Συνεπώς, εάν επιθυμείς να κάνεις ένα διδακτορικό επειδή σου αρέσει το διάβασμα, σου αρέσει να «ανοίγεις» τους ορίζοντές σου, μάλλον θα πρέπει να ξανασκεφτείς τις παραπάνω δεσμεύσεις, πριν αρχίσουμε να συζητούμε.

Εάν πράγματι σε ενδιαφέρει να μελετήσεις κάτι πολύ συγκεκριμένο, σε απασχολεί ένα ζήτημα και θες να το διερευνήσεις σε βάθος, σκέψου καλά τις δυνατότητές σου ως προς το χρόνο, τη διάθεσή σου να υπερβείς την καθημερινότητά σου, τη δυνατότητά σου να σχετίζεσαι με αφηρημένες έννοιες, σκέψου εάν το ενδιαφέρον σου πράγματι σχετίζεται με καταστάσεις που κινούνται πέρα από την προφανή «πραγματικότητα», όπως τη βιώνεις.

Εάν όλα αυτά σου φαίνονται υπερβολικά, δεν χρειάζεται να συνεχίσεις παρακάτω. Μάλλον θα απογοητευτείς από όσα θα διαπιστώσεις ότι χρειάζονται.

Εάν, όμως, θέλεις να κάνεις το διδακτορικό σου, γιατί πράγματι η έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο είναι αυτό που σε «καλεί» ως «φύση», γιατί είναι αυτό που διεγείρει το πνεύμα σου και σε κάνει να αναζητάς απαντήσεις, και πολύ περισσότερο να θέτεις ερωτήματα, εάν θέλεις να κάνεις το διδακτορικό σου ακόμα και θυσιάζοντας τον έσχατο διαθέσιμο χρόνο σου, εάν διατίθεσαι να θυσιάσεις κάθε πνευματική ικμάδα σε αυτό το έργο (ακόμα και χωρίς να διαφαίνεται κάποια επαγγελματική προοπτική, λόγω της απουσίας ερευνητικών δομών στην Ελλάδα), είσαι σε ένα πολύ καλό σημείο εκκίνησης της μεταξύ μας συζήτησης.

Εφόσον, λοιπόν, εμπίπτεις σε αυτή την κατηγορία, μπορούμε να δούμε και ορισμένα συμπληρωματικά δεδομένα, εντελώς απαραίτητα, ώστε να επιβλέψω τη διατριβή σου:

• ποια ερωτήματα θέτεις; Τι θες να ερευνήσεις; Έχεις ξεκάθαρη θέση για αυτό που αναζητάς;

• εάν δεν προέρχεσαι από τον εκπαιδευτικό χώρο, ποια αποτέλεσαν τα βασικά σου αναγνώσματα, ώστε να καταλήξεις να ασχολείσαι με αυτό το πεδίο;

• τι προτίθεσαι να κάνεις με το διδακτορικό σου;

Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που θα κληθείς να απαντήσεις κατά την συνάντησή μας. Εφόσον περάσουμε το στάδιο αυτό, θα δούμε τα «τυπικά». Εδώ θα πρέπει να σε προειδοποιήσω ότι, ενώ μπορεί να έχεις την ελπίδα και την προσμονή ότι αυτό που θα «βγάλει» το διδακτορικό σου ως αποτέλεσμα (εφόσον είναι μια πρωτότυπη έρευνα, άρα καταλήγει σε κάποια νέα συμπεράσματα) θα είναι κάτι το ρηξικέλευθο, ριζοσπαστικό, καινοτόμο, στην πραγματικότητα ό,τι κάνεις δεν θα είναι παρά ένα ακόμα λιθαράκι στο οικοδόμημα της γνώσης. Ξέρω, σε «προσγειώνω» από τώρα, απότομα, όχι για να σου στερήσω την ελπίδα, ή να σου καταστρέψω την προσδοκία, αλλά για να γνωρίζεις την πραγματικότητα: είθε να αποδειχτεί έτσι, ρηξικέλευθη, ριζοσπαστική, καινοτόμα η διατριβή σου – χαρά μου θα είναι να έχω συμβάλλει σε κάτι τέτοιο, αλλά στο 99.9% των περιπτώσεων οι διατριβές είναι «απλώς» ένα ακόμα λιθαράκι (έβαλα εισαγωγικά στο «απλώς» γιατί δεν είναι καθόλου απλό να κατασκευάσεις αυτό το «λιθαράκι»).

Τα τυπικά προσόντα για την έναρξη της διαδικασίας είναι:

• πτυχίο (αναγνωρισμένο)

• μεταπτυχιακός τίτλος (απαραίτητα, γιατί εξασφαλίζει ότι γνωρίζεις -τουλάχιστον- τα βασικά και ότι δεν θα αρχίσουμε να μελετούμε τα της μεθοδολογίας από το «α», ή να συζητούμε επί των προτύπων που ακολουθούμε)

• γνώση της αγγλικής γλώσσας, τουλάχιστον σε επίπεδο Β2 – ικανοποιητικό θα ήταν από το επίπεδο C1, ιδανικό το C2 (επιμένω στην αγγλική, διότι η βιβλιογραφία αυτής της γλώσσας αποτελεί τη βασική μου μελέτη, ήδη από τα χρόνια των μεταπτυχιακών μου σπουδών).

Επιπρόσθετα:

εάν έχεις κάποιες δημοσιεύσεις, συμμετοχές (με εισήγηση) σε συνέδρια, ή άλλο ερευνητικό έργο, αποκτάς ένα πλεονέκτημα.

Μετά τα τυπικά:

• θα χρειαστεί να κάνεις, αρχικά, μια «ερευνητική πρόταση» (σε αυτό θα σε βοηθήσω, με κάποια βιβλιογραφία, αλλά και θα σε εισάγω στο πνεύμα της διαδικασίας – ίσως σου φανεί «σκληρή» η αντιμετώπισή μου, αλλά, πίστεψέ με, για δική σου βοήθεια θα είναι έτσι. Εάν δεν αντέξεις σε αυτό το στάδιο, καλύτερα να μην συνεχίσουμε).

• Η ερευνητική πρόταση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη βασική προβληματική σου, τα θεωρητικά ζητήματα που προκύπτουν στο συγκεκριμένο αντικείμενο που θα μελετήσεις, τα ερωτήματα που θέτεις στο αντικείμενο, τις υποθέσεις που κάνεις, τη μεθοδολογία που θα ακολουθήσεις, καθώς και τα πορίσματα στα οποία ελπίζεις ότι θα καταλήξεις.

• Η έκτασή της θα είναι περίπου 2.500-3.000 λέξεις και θα περιλαμβάνει και τη βιβλιογραφία (που χρησιμοποίησες).

• Τα ερωτήματα, οι υποθέσεις, οι ερωτήσεις, η μεθοδολογία, θα πρέπει να αποδεικνύουν την πρωτοτυπία της «πρότασης».

Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι η «πρόταση» που θα καταθέσεις (αρχικά), δεν θα γίνει αυτομάτως και αυτοδικαίως δεκτή. Είναι το πρώτο σημείο στο οποίο θα σταθούμε αρκετά (δηλαδή, το κείμενό σου θα αποτελεί το περιεχόμενο της επικοινωνίας μας για κάμποσο καιρό), διότι θα πρέπει να καταλήξουμε σε μια πρόταση έρευνας, η οποία θα πρέπει (απαραιτήτως)

• να είναι εντός του δικού μου γνωστικού αντικειμένου, ή, έστω, να βρίσκεται στα όριά του (γιατί διαφορετικά δεν θα μπορώ να σε υποστηρίξω μεθοδολογικά-θεωρητικά, ούτε θα καταλαβαίνω αυτό που θες να κάνεις), ενώ συνάμα θα πρέπει να έχει τη δική της πρωτοτυπία

• να έχει όλα τα εχέγγυα μιας ερευνητικής πρότασης

• να χρησιμοποιεί ορθά τα εργαλεία

• να είναι συγκεκριμένη και

• να τίθεται εντός ενός «διαλόγου» (να θέτει και να απαντά ερωτήματα).

Όταν θα καταλήξεις στην τελική μορφή της πρότασής σου, θα αρχίσουμε να συζητούμε για τα άλλα δύο μέλη της «τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής». Αυτοί θα είναι καθηγητές από άλλα Πανεπιστήμια, ή Τμήματα, οι οποίοι σχετίζονται με το γνωστικό αντικείμενο, στο οποίο θα εκπονήσεις τη διατριβή σου. Είναι τα άλλα δύο μέλη που θα διαβάζουν κατά καιρούς όσα θα γράφεις, και θα μπορείς να τα συμβουλεύεσαι συμπληρωματικά, σε ζητήματα μεθοδολογικά και θεωρητικά.

Τα διαδικαστικά:

Αφού καταλήξουμε σε μια κοινώς αποδεκτή «πρόταση», σειρά έχουν τα διαδικαστικά, οι διαδικασίες, δηλαδή, που θα σε χρήσουν ως «υποψήφιο διδάκτορα», και θα ορίσουν την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης για την ολοκλήρωση του διδακτορικού σου.

Η «πρόταση» θα κατατεθεί για έγκριση στον Τομέα (Παιδαγωγικής του Φ.Π.Ψ.) και στη συνέχεια, αφού εγκριθεί από τη Συνέλευση του Τομέα, θα κατατεθεί στη Γ.Σ. Του Τμήματος (Φ.Π.Ψ.) για την τελική έγκριση, ως «πρόταση έρευνας» μαζί με την «τριμελή επιτροπή». Εφόσον εγκριθεί, τότε χρήζεσαι «υποψήφιος διδάκτορας του Φ.Π.Ψ.», και ξεκινά η διαδικασία εκπόνησης της διατριβής (ο χρόνος άρχισε ήδη να μετρά αντίστροφα...).

Χρονοδιάγραμμα:

Ένα διδακτορικό βασίζεται στη σχετική, μέχρι τη στιγμή της έναρξής του, συζήτηση, που διεξάγεται μέσω των δημοσιευμάτων (άρθρα, βιβλία και διατριβές). Στη βιβλιογραφική επισκόπηση που θα κάνεις, θα διαβάσεις σχεδόν όλα αυτά τα δημοσιεύματα, για να στοιχειοθετήσεις τη θέση σου. Είναι προφανές ότι εάν καθυστερήσεις σημαντικά, ο όγκος των δημοσιεύσεων θα έχει αυξηθεί, ενδεχομένως κάποια από τα ερωτήματα, που σκόπευες να θέσεις, να έχουν ήδη απαντηθεί, και τελικώς η διατριβή σου είτε να ακυρωθεί εκ των πραγμάτων, είτε να μην έχει πλέον νόημα (και για σένα, αφού θα αναγκαστείς να αλλάξεις κάπως την κατεύθυνσή σου, ή να αναδιατυπώσεις τα ερωτήματά σου, τις υποθέσεις σου, κ.τ.λ.).

Επομένως, δεν θα είναι καλό να υπάρξουν καθυστερήσεις. Ο συνήθης χρόνος για την ολοκλήρωση του διδακτορικού είναι τρία (3) χρόνια από τη στιγμή που ορίζεσαι ως «υποψήφιος». Εάν ξεπεράσεις αυτό το χρονικό περιθώριο, αρχίζουν τα προβλήματα: χάνεις την επαφή με το αντικείμενο, χάνεις το «ρυθμό» της εργασίας σου και κυρίως αρχίζει η αμφισβήτηση του επιβλέποντος για τις δυνατότητές σου ή/και τη διάθεσή σου να ολοκληρώσεις το διδακτορικό σου. Προβλήματα στη ζωή θα υπάρχουν πάντα, το διδακτορικό θα πρέπει να είναι πάνω και πέρα από τα προβλήματα αυτά. Σαφώς, υπάρχουν και εξαιρετικά προβλήματα, καταστάσεις δύσκολες, ή άλλοι λόγοι που απορρέουν από την ανθρώπινη φύση, αλλά για αυτά υπάρχει αφενός η διοικητική μέριμνα και αφετέρου η κατανόηση του επιβλέποντος.

Η διοικητική μέριμνα για αυτές τις ανυπέρβλητες καταστάσεις συνίσταται στην αναστολή της ιδιότητας του «υποψήφιου διδάκτορα» (άρα, τρόπον τινά, σταματά να μετρά ο χρόνος αντίστροφα).

Η κατανόηση του επιβλέποντος συνίσταται στην παροχή βοήθειας για την επανεκκίνηση (εκ νέου αναζήτηση θέματος, ή αναπροσαρμογή του παλαιού, κ.τ.λ.).

Συνεπώς, αφού όλα έχουν κυλήσει ομαλά μέχρι το σημείο αυτό, αναμένω την ολοκλήρωση της διατριβής σου μέσα σε τρία (3) χρόνια από την ημερομηνία της Γ.Σ. του Φ.Π.Ψ., κατά την οποία θα οριστείς ως «υποψήφιος διδάκτορας».

Λοιπές υποχρεώσεις σου ως «υποψήφιος διδάκτορας»:

Εφόσον έχεις ξεκινήσει αυτό το πολύ ενδιαφέρον «ταξίδι», θα πρέπει να γνωρίζεις ότι υπάρχουν και ορισμένες απορρέουσες υποχρεώσεις, που σχετίζονται με την ιδιότητά σου ως «υποψήφιος διδάκτορας»:

• θα χρειαστεί (στο βαθμό που τα εργασιακά ωράρια στο επιτρέπουν) να παρευρίσκεσαι στις εξετάσεις των μαθημάτων μου ως επιτηρητής (εξεταστικές περίοδοι Ιανουαρίου, Ιουνίου, Σεπτεμβρίου)

• μπορεί να χρειαστεί να ασχοληθείς με κάποιο μάθημά μου (σε προπτυχιακό, ή μεταπτυχιακό επίπεδο), είτε με την παρουσίαση επιμέρους ζητημάτων της (μέχρι εκείνη τη στιγμή) εργασίας σου, είτε με την παρουσίαση της δικής σου μεθοδολογικής, θεωρητικής προσέγγισης για ένα θέμα (θα υπάρξει πιο πριν ενημέρωση, συνεργασία, κ.τ.λ.)

• μπορεί να χρειαστεί (σε δική μου έκτακτη περίπτωση) να ασχοληθείς με ένα διοικητικής φύσεως ζήτημα.

Επιπλέον, υπό την ιδιότητά σου ως «υποψήφιος», θα πρέπει να συμμετέχεις και στο «γίγνεσθαι» του χώρου, επομένως έχεις την υποχρέωση:

• να συμμετέχεις στα σχετικά συνέδρια με εισήγηση

• να επιδιώκεις τη δημοσίευση άρθρων ή κριτικών κειμένων βασισμένων στη διατριβή σου

• να παρακολουθείς τις εξελίξεις μέσα από τις επιστημονικές εταιρείες, αλλά και τις σχετικές δράσεις του επιβλέποντος.

Δεσμεύσεις δικές μου:

Εφόσον έχουμε ξεκινήσει αυτή τη συνεργασία, δεσμεύομαι να σου παρέχω κάθε δυνατή βοήθεια (ακόμα κι αν αυτή παρέχεται με τρόπο που δεν θα κατανοήσεις αμέσως ως «βοήθεια»), να σε διευκολύνω στην πρόσβασή σου σε βάσεις βιβλιογραφικές, να είμαι αρωγός σου σε μεθοδολογικά και θεωρητικά προβλήματα. Ακόμα δεσμεύομαι στην τήρηση όσων συμφωνήσουμε, αλλά και να σε προστατεύσω από «κακοτοπιές», ακόμα κι αν αυτό θα σημαίνει να σταματήσω τη συνεργασία μας, εάν επιμείνεις να διαβείς τις «κακοτοπιές».

Μόλις ολοκληρωθεί η συγγραφή του διδακτορικού:

Όταν θα έχεις φτάσει στο σημείο, όπου με τη σύμφωνη γνώμη της «τριμελούς» συμβουλευτικής επιτροπής η διατριβή θα θεωρηθεί ως ολοκληρωμένη, τότε θα ξεκινήσουμε τη συζήτηση για τη σύσταση της «επταμελούς εξεταστικής επιτροπής», η οποία και θα κρίνει την εργασία σου. Είναι προφανές, από τα μέχρι τώρα, ότι στο διάστημα των τριών (3) ετών που διήρκεσε η διαδικασία εκπόνησης της διατριβής σου, έχεις αρχίσει να ενσωματώνεσαι στην ακαδημαϊκή κοινότητα, και, επομένως, γνωρίζεις «πρόσωπα και πράγματα», δηλαδή, «ποιος ασχολείται με τι», οπότε θέλω και τη δική σου άποψη στο θέμα αυτό. Εφόσον η «τριμελής» σε θεωρεί «ώριμο» για να καταθέσεις στην κοινότητα τη δική σου «θέση» (διδακτορικό), το θεωρώ πιο δημοκρατικό να συμπεριληφθείς στη συζήτηση για κάτι που σε αφορά, από το να «επιβάλλω», με τους δικούς μου όρους, τους εξεταστές σου. Αν μη τι άλλο, οι επιλογές σου επί των εξεταστών, θα είναι ένα ύστατο σημείο από το οποίο θα δείξεις στον επιβλέποντα το βαθμό της ακαδημαϊκής και ερευνητικής ωριμότητάς σου.

Αφού καταλήξουμε στη σύνθεση της «επταμελούς», θα κινηθεί η διοικητική διαδικασία, με την οποία θα οριστεί η ημέρα και ώρα για τη δημόσια «υποστήριξη» της διατριβής σου. Οι λεπτομέρειες της διαδικασίας δεν σε πολυ-αφορούν (αυτή τη στιγμή που τα διαβάζεις αυτά), αλλά θα πρέπει να κρατήσεις τη φράση «δημόσια υποστήριξη της διατριβής»: αυτή και μόνο η φράση δείχνει πόσο σημαντικό είναι το έργο που επιτελείται μέσα από τη διαδικασία του διδακτορικού. Είναι η δική σου αποκλειστική συνεισφορά στο χώρο της γνώσης, η τοποθέτησή σου στο διάλογο γύρω από το θέμα με το οποίο ασχολήθηκες. Η «υποστήριξη» της «θέσης» σου (της θέσης που έλαβες -και τεκμηρίωσες με τη διατριβή σου- στον ακαδημαϊκό διάλογο), πρέπει να γίνει δημόσια, γιατί το αποτέλεσμα της εργασίας σου (στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και οι πόροι που χρησιμοποίησες), επιστρέφει στη δημόσια σφαίρα, προς αξιοποίηση, περαιτέρω κριτική, κ.τ.λ.

Μετά τη δημόσια υποστήριξη της διατριβής, εάν και εφόσον η εργασία σου κριθεί θετικά, ακολουθούν ορισμένες διοικητικές διαδικασίες, για την αναγόρευσή σου ως «διδάκτορα» και ακολούθως για την ορκωμοσία σου. Ωστόσο, η συνεργασία μας δεν ολοκληρώνεται στο σημείο αυτό...

Μετά την «υποστήριξη»:

Καθώς θα έχεις καταβάλλει ένα σημαντικό μόχθο για την εργασία αυτή, θα πρέπει να την αξιοποιήσεις στο μέγιστο βαθμό, να την καταστήσεις γνωστή στην ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα. Για το λόγο αυτό, αμέσως μετά την υποστήριξη (κι όχι αργότερα, γιατί θα θες να «χαλαρώσεις» από την πίεση των 3 ετών), αναλαμβάνεις την υποχρέωση

• να δημοσιεύσεις ένα άρθρο, βασισμένο στη διατριβή σου, σε ένα ελληνικό περιοδικό

• να δημοσιεύσεις ένα άρθρο σε ένα περιοδικό του εξωτερικού

• να δημοσιεύσουμε μαζί ένα άρθρο (κατά προτίμηση σε περιοδικό του εξωτερικού).

Εν κατακλείδι...:

Αυτοί είναι, σε γενικές γραμμές, οι όροι με τους οποίους μπορεί κάποιος να ξεκινήσει τη διαδικασία του διδακτορικού υπό την επίβλεψή μου.

Σαφώς, υπάρχουν αρκετές λεπτομέρειες, που δεν αναπτύχθηκαν σε αυτή την ανάρτηση, αλλά, καθώς σκοπός μου ήταν να υπάρξει μια πρώτη ενημέρωση για τη διαδικασία και το πλαίσιο υπό το οποίο εργάζομαι, νομίζω ότι έχεις πια αντιληφθεί με ποιο σκεπτικό δέχομαι να ξεκινήσεις το διδακτορικό σου, με ποιες δεσμεύσεις δικές μου, με ποιες υποχρεώσεις δικές σου.

Εφόσον, λοιπόν, συμφωνείς και δεσμεύεσαι ότι θα τηρήσεις τα συμφωνηθέντα, σε περιμένω για να ξεκινήσουμε αυτό το ενδιαφέρον εγχείρημα, που είναι η εκπόνηση του διδακτορικού.

Εννοείται, ότι εάν έχεις περαιτέρω απορίες, πέρα από όσα αναγράφηκαν εδώ (τα οποία είναι αδιαπραγμάτευτα), μπορείς πάντα να με ρωτήσεις, ή να συζητήσουμε για κάποιο θέμα που σε απασχολεί σε σχέση με το διδακτορικό.