Abstract:

(2014). Το όραμα του υπερανθρώπου και το μετανθρώπινο μέλλον: Σχεδιάσματα, επιτεύγματα, ουτοπίες

Η ιδέα του υπερανθρώπου εμφανίζεται πρώτη φορά στο στοχασμό του Friedrich Nietzsche (Der Übermensch), ο οποίος υποστηρίζει πως ο άνθρωπος με μια ηρωϊκή προσπάθεια θέλησης και φαντασίας θα μπορούσε να ξεφύγει από την αθλιότητα και να δημιουργήσει ένα ανώτατο ον, τον υπεράνθρωπο. Ο Νιτσεϊκός υπεράνθρωπος, ωστόσο, ουδεμία σχέση έχει με τον σύγχρονο υπεράνθρωπο, καθώς ο πρώτος είναι ο ιεροφάντης μιας νέας προστακτικής ηθικής (Pearson, 2007), ενώ ο δεύτερος ένα αφύσικο κατασκεύασμα της τεχνολογίας, ένας Superman. Ένας τέτοιος άνθρωπος, όμως, υπερβαίνει τα φυσικά ανθρώπινα όρια. Το όραμά του φαντάζει ως μια τεχνοουτοπική φαντασίωση. Μπορεί, άραγε να γίνει αληθινό; Σε μια μεταβιομηχανική εποχή, πάντως, η δόξα θα ανήκει, πλέον, στην επανάσταση της βιοεπιστήμης που σημειώθηκε στις αρχές του αιώνα (Lawton, 2006). Επιμήκυνση της μακροβιότητας, διατήρηση της νεότητας, ενώ αρκετοί άνθρωποι έχουν υποστεί βιολογικές παρεμβάσεις και «αναβαθμίσεις» που τους προσφέρουν υπεράνθρωπες νοητικές ικανότητες ή σωματικές επιδόσεις. Ραγδαίες είναι, επίσης, και οι εξελίξεις στις συσκευές που διασυνδέονται με τον εγκέφαλο, ενισχύοντας τις λειτουργίες του με υπερφυσικές δυνάμεις (Sandel, 2011), και για την πλήρη κατανόηση του ανθρώπινου γονιδιώματος (Lewontin, 2000, 2002). Οι υπάρχουσες τεχνολογίες, ωστόσο, δεν αναπτύχθηκαν ειδικά για να επιτρέψουν στους υγιείς ανθρώπους να ξεπερνούν τα όριά τους, αλλά για να θεραπεύσουν ασθένειες, επιτελώντας κοινωνικό έργο. Διαθέτουν, επομένως, αρχικά την ηθική αποδοχή, και στο τέλος καταλήγουν να χρησιμοποιούνται από όποιον επιθυμεί να αποκτήσει πλεονέκτημα έναντι των άλλων (Lawton, 2006, Γογγάκη, 2013).

Οι παραπάνω εξελίξεις αντιμετωπίζονται με δύο αντιμαχόμενες τάσεις. Οι υπέρμαχοι ή μετανθρωπιστές, όπως ο βιοηθικολόγος James Hughes (2014), προβλέπουν τη δημιουργία μιας «συλλογικής νοημοσύνης» (The Hive Mind) που συνδυάζει τη νοημοσύνη του ανθρώπινου είδους σε έναν τεχνολογικό εγκέφαλο (Estulin, 2009, 2014). Γενικά το φιλοσοφικό ρεύμα που συνδέεται με τους όρους posthumanism, metahumanism ή transhumanism υποστηρίζει την εξέλιξη του ανθρώπου μέσα από την επίδραση της γενετικής, της τεχνολογίας και των εμφυτευμάτων. Σύμφωνα με τη θεωρία του μετανθρωπισμού, ο συνήθης άνθρωπος αποτελεί απλά ένα «στάδιο ανάπτυξης» της συνολικής ανθρώπινης οντότητας. Οι αντίμαχοι αυτών των τεχνολογιών παρομοιάζουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο με τον Brave New World του Aldous Huxley (1931), ένα μέλλον δηλαδή όπου οι κάτοικοι μέσω τεχνολογικών αναβαθμίσεων ζουν ζωές επίπεδες και άδειες, μέσα στην απόλυτη ομοιομορφία. Ο βιοηθικολόγος George Annas επισημαίνει ότι οι κίνδυνοι από τη γενετική τροποποίηση είναι ακόμη μεγαλύτεροι, ώστε θα ήταν καλύτερα να τεθεί από τώρα ένα τέλος σε όλη αυτή τη διαδικασία, προτείνοντας μια παγκόσμια συμφωνία που θα καθιστά τη γενετική τροποποίηση έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.

Το γενετικό μέλλον του ανθρώπινου είδους και η ανθρώπινη αναβάθμιση μπορεί να υπόσχονται την ελευθερία, ενδέχεται όμως να προκαλέσουν πρωτόγνωρες δυσκολίες (Fukuyama, 2002, Kuhse-Singer, 1999, Machery, 2008); Το κυριότερο ερώτημα, όμως, είναι: ως πού, θέλει να φτάσει ο άνθρωπος; Μήπως, θέλοντας να τα κατακτήσει όλα, είναι καταδικασμένος, τελικά σε μια σκλαβιά επιθυμιών, που μοιάζει με πιθάρι χωρίς πάτο; Η συζήτηση σχετικά με τις δυνατότητες των μελλοντικών τεχνολογιών είναι σε εξέλιξη. Οι μετανθρωπιστές αφαιρούν, ωστόσο, το ευρύτερο πλαίσιο, τον πολιτισμό, την εμπειρία και τα σώματα από το όραμά τους. Χωρίς, όμως, ευρύτερο πλαίσιο, πολιτισμό, εμπειρία και σώματα, τι απομένει στη συνείδηση; Στην πραγματικότητα η επιθυμία να ‘μεταφέρεις’ ή να κάνεις ‘μεταφορά μυαλού’ υλοποιείται συνεχώς από παραγωγικά ανθρώπινα όντα. Ίσως είναι καλύτερο να προσπαθεί κανείς να είναι παραγωγικός σ’ αυτή τη ζωή, παρά να ονειρεύεται ότι θα είναι παραγωγικός στην επόμενη ζωή.