Abstract:

(2011). H μεταστροφή του Αχιλλέα στα ‘επί Πατρόκλω άθλα’ της ραψωδίας Ψ της Ιλιάδος. Ο βαθύτατος πόνος ως αφορμή για αναδιαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου

Κωνσταντίνα Γογγάκη, Ελισάβετ Στραβάκου

Στους αγώνες προς τιμήν του Πατρόκλου, τους επικήδειους αγώνες της ραψωδίας Ψ της Ιλιάδος οι οποίοι διεξάγονται ενώ το δέμας του νεκρού είναι ακόμη ζεστό (Γογγάκη, 2003), ο Αχιλλέας και οι άλλοι Έλληνες επιδεικνύουν την πιο πολιτισμένη συμπεριφορά τους. Ειδικότερα ο Αχιλλέας μετά το θάνατο του Πατρόκλου εξωτερικεύει το μεγάλο του πόνο και το θυμό του με ακραίες αντιδράσεις, μη μπορώντας να αποδεχθεί τον ξαφνικό και άδικο χαμό του αγαπημένου του συντρόφου. Το ξέσπασμα αυτό  λειτουργεί λυτρωτικά για τον ήρωα, ώστε να εισέλθει στη φάση της συνειδητοποίησης του θανάτου, ξαναβρίσκοντας και τα ευγενικά χαρακτηριστικά του. Ο Αχιλλέας εξέρχεται από την οδυνηρή εμπειρία του θανάτου περισσότερο «εξανθρωπισμένος» από πριν, με νέα ποιοτικά δεδομένα στην προσωπικότητά του (Krook, 1969). Ο απαρηγόρητος και γεμάτος μίσος ήρωας των προηγούμενων ραψωδιών μεταστρέφεται σε έναν σπλαχνικό ήρωα, ο οποίος δείχνει μια ελεγχόμενη και κάπως απόμακρη κοινωνικότητα (Whitman, 1958, Edwards, 2001).

            Στην κατάληξη των επικήδειων αγώνων ο Αχιλλέας είναι ο πιο αγνώριστος απ’ όλους. Ο ήρωας αυτός, με σταθερό γνώρισμά του ως τώρα την αδιαλλαξία, γίνεται στην ενότητα αυτή ο διαλλακτικότερος όλων, ακτινοβολώντας τέτοια καλοσύνη που χαρακτηρίζει τους υψηλόφρονες (Scadewaldt, 1982) . Αξίζει να επισημανθεί ότι στους αθλητικούς αυτούς αγώνες ο απαρηγόρητος για τον θάνατο του Πατρόκλου χαμογελάει, για πρώτη και μοναδική φορά σε ολόκληρη την Ιλιάδα (Ψ 155-157). Ο Αχιλλέας χαμογελάει γνωρίζοντας ότι το αγώνισμα της αρματοδρομίας όσο διαρκεί αναστέλλει και απωθεί το θανάσιμο βάρος του πολέμου. Η ραψωδία Ψ της Ιλιάδος αποτελεί, εν προκειμένω, τη ραψωδία της ψυχικής μεταστροφής. Ο πόνος που επιφέρει στην ανθρώπινη ψυχή ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι οξύτατος, και η εμπειρία αυτή προξενεί βαθύ ρήγμα στην προσωπικότητα του ανθρώπου, ενώ στη συνέχεια ο πόνος αυτός αρχίζει να μεταστρέφεται σε εμπειρία ζωής και σε γνώση. Η οδύνη της απώλειας σταδιακά ενισχύει την επίγνωση σχετικά με τον φθαρτό χαρακτήρα του ανθρώπινου βίου. Κάποια στιγμή θάρθει και η σειρά του ζωντανού να ακολουθήσει την αναπόδραστη πορεία. Η συνείδηση αυτή τον κάνει πιο ανθρώπινο, διαμορφώνοντας, εν τέλει, μέσα από τη διαδικασία του πόνου, τη νέα ποιότητά του.