• (2014). Κωνσταντίνα Γογγάκη – Ιωάννης Γ. Καλογεράκος (επιμ.). Φιλοσοφία και Αθλητισμός. Πρακτικά Β’ Φιλοσοφικού Συμποσίου, Αθήνα, 16 Μαΐου 2014. Έκδοση Σπουδαστηρίου Φιλοσοφίας του Αθλητισμού του ΤΕΦΑΑ Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών, εκδόσεις Παπαηλιού, Αθήνα.

(2014). Η έννοια του αγώνα και το αγωνιστικό ιδεώδες των Ελλήνων Κατά την περίοδο της ελληνικής αρχαιότητας η ιστορία ενώνεται με το μύθο, ο συμβολισμός με την παράδοση και η εγκράτεια με την έμπνευση, σε ένα φάσμα εξαιρετικά ευρύ. Πίσω από τις εκδηλώσεις της ζωής κρύβεται, ωστόσο, η ψυχή του λαού, η οποία ως θεμελιώδη χαρακτηριστικά έχει την αγάπη προς το ωραίο, την ελευθερία και τον αγώνα. Το ελληνικό πνεύμα με τη διαρκή αγωνιστικότητα δημιούργησε τον πολιτισμό του ηθικά και αισθητικά ωραίου, καθώς και τον πολιτισμό της ελευθερίας, τις δύο μορφές πολιτισμού που χαρακτηρίζουν και την αρχαία και τη μεσαιωνική και τη σύγχρονη Ελλάδα. Από τότε που εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Έλληνας μέχρι σήμερα διαρκώς αγωνίζεται, πότε κατά τον πόλεμο και πότε κατά την ειρήνη. Αγωνίζεται ως άτομο, αλλά και ως κοινωνικό και πολιτικό σύνολο, ως πόλη της αρχαιότητας, αλλά και ως κρά­τος μεσαιωνικό ή νεότερο, ως ομάδα και φυλή, ως οικογένεια και γένος, ως λαός και έθνος. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι ως ‘έθνος’ οργανώθηκε μέσα στη φάση αντιπαλότητας των διαιρεμένων πόλεων που πολεμούσαν μεταξύ τους. Οι προσπάθειες, οι μάχες και οι αγώνες είναι, κατά κάποιο τρόπο, το πεπρωμένο του Έλληνα στη μακρινή του πορεία. Ειδικότερα ο όρος «αγών», έχοντας τόση ιστορία πίσω του όση και η ίδια η Ελλάδα, αποκαλύπτει το αγωνιστικό ιδεώδες της ελληνικής ψυχής. Ο έμφυτος ατομισμός του Έλληνα, αντίθετα με ό,τι ίσχυσε για την υποτακτική προσωπικότητα του ανθρώπου της Ανατολής, τον βοήθησε ν’ ανακαλύ­ψει τη μορφή του φορέα του αγώνα, δηλαδή τον ένα άνθρωπο. Από τη στιγμή της εισόδου του στην ιστορική κονίστρα, είτε αυτή επρόκειτο για την αρχαία παλαίστρα, είτε για κάθε πεδίο δράσης όπου εκδηλώνεται ανταγωνισμός για την επικράτηση, ο άνθρωπος σταμάτησε, πλέον, να συνιστά μια αφανή μονάδα, και έγινε ελεύθερη οντότητα, συνιστώντας οργανικό µέρος του πολιτικού και κοινωνικού συνόλου. Ο ανθρωπολογικός ατομισμός των Ελλήνων, σε συνδυασμό με την κοινωνικότητά τους, γέννησε, επομένως, τον αγώνα, ως αποτέλεσμα της σύνθεσης του ατομικού και του κοινωνικού στοιχείου της ελληνικής ψυχής. Το αγωνιστικό πνεύμα αφήνει τα ίχνη του σε όλες τις πτυχές της ιστορικής ζωής, όπως δηλώνει και η διαμόρφωση από τους Έλληνες των αθλητικών αγώνων, οι οποίοι υπογραμμίζουν την καθολικότητα του αγωνιστικού φαινομένου της ελληνικής ζωής. Το υγιές πνεύμα της άμιλλας και του αγώνα αποτέλεσε διαρκές κίνητρο νέας δημιουργίας, ήταν δηλαδή κίνητρο παιδείας. Ο ελληνικός πολιτισμός συνίσταται, εν τέλει, σε µία ισορροπία αντιθέσεων, που, όμως, δεν αποσυντίθεται όπως ίσως θα αναμενόταν, αλλ’ αντιθέτως, αυτοσυντηρείται και εξελίσσεται. Ο σύγχρονος αγώνας συνεχίζεται στα νέα πεδία της ιστορικής δράσης του ελληνισμού. Κι αν το αρχαίο ελληνικό θαύμα ως ιστορικό φαινόμενο έμεινε ανεπανάληπτο, ωστόσο ο αγώνας δεν διακόπηκε, αλλά έλαβε άλλες μορφές, τις οποίες υπαγορεύουν οι ανάγκες των νέων καιρών. Ο ουσιαστικότερος αγώνας, πάντως, σήμερα είναι ο ανθρωπιστικός, ο οποίος δίνει έμφαση στην αξία του ανθρώπου, υποστηρίζοντας πως αληθινό είναι μόνο ό,τι προάγει την ανθρώπινη ζωή και οδηγεί τον άνθρωπο στην ολοκλήρωσή του. *** ΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ. Αγώνες πνεύματος και αγώνες σώματος. Ίδρυμα Ωνάση- harvard.eduhttp://athensdialogues.chs.harvard.edu/cgi-bin/WebObjects/athensdialogues.woa/wa/dist?dis=156http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=1336 http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewevent.aspx?EventID=341                 https://el-gr.facebook.com/athensdialogues/posts/10152367758716810                http://www.athensdialogues.org/el/academic-events-el/conferences-2014-el/races-body-   spirit- el/video-el/ http://argos.chs.harvard.edu:9090/media/ad-2014-goggaki

(2014). Το όραμα του υπερανθρώπου και το μετανθρώπινο μέλλον: Σχεδιάσματα, επιτεύγματα, ουτοπίες Η ιδέα του υπερανθρώπου εμφανίζεται πρώτη φορά στο στοχασμό του Friedrich Nietzsche (Der Übermensch), ο οποίος υποστηρίζει πως ο άνθρωπος με μια ηρωϊκή προσπάθεια θέλησης και φαντασίας θα μπορούσε να ξεφύγει από την αθλιότητα και να δημιουργήσει ένα ανώτατο ον, τον υπεράνθρωπο. Ο Νιτσεϊκός υπεράνθρωπος, ωστόσο, ουδεμία σχέση έχει με τον σύγχρονο υπεράνθρωπο, καθώς ο πρώτος είναι ο ιεροφάντης μιας νέας προστακτικής ηθικής (Pearson, 2007), ενώ ο δεύτερος ένα αφύσικο κατασκεύασμα της τεχνολογίας, ένας Superman. Ένας τέτοιος άνθρωπος, όμως, υπερβαίνει τα φυσικά ανθρώπινα όρια. Το όραμά του φαντάζει ως μια τεχνοουτοπική φαντασίωση. Μπορεί, άραγε να γίνει αληθινό; Σε μια μεταβιομηχανική εποχή, πάντως, η δόξα θα ανήκει, πλέον, στην επανάσταση της βιοεπιστήμης που σημειώθηκε στις αρχές του αιώνα (Lawton, 2006). Επιμήκυνση της μακροβιότητας, διατήρηση της νεότητας, ενώ αρκετοί άνθρωποι έχουν υποστεί βιολογικές παρεμβάσεις και «αναβαθμίσεις» που τους προσφέρουν υπεράνθρωπες νοητικές ικανότητες ή σωματικές επιδόσεις. Ραγδαίες είναι, επίσης, και οι εξελίξεις στις συσκευές που διασυνδέονται με τον εγκέφαλο, ενισχύοντας τις λειτουργίες του με υπερφυσικές δυνάμεις (Sandel, 2011), και για την πλήρη κατανόηση του ανθρώπινου γονιδιώματος (Lewontin, 2000, 2002). Οι υπάρχουσες τεχνολογίες, ωστόσο, δεν αναπτύχθηκαν ειδικά για να επιτρέψουν στους υγιείς ανθρώπους να ξεπερνούν τα όριά τους, αλλά για να θεραπεύσουν ασθένειες, επιτελώντας κοινωνικό έργο. Διαθέτουν, επομένως, αρχικά την ηθική αποδοχή, και στο τέλος καταλήγουν να χρησιμοποιούνται από όποιον επιθυμεί να αποκτήσει πλεονέκτημα έναντι των άλλων (Lawton, 2006, Γογγάκη, 2013). Οι παραπάνω εξελίξεις αντιμετωπίζονται με δύο αντιμαχόμενες τάσεις. Οι υπέρμαχοι ή μετανθρωπιστές, όπως ο βιοηθικολόγος James Hughes (2014), προβλέπουν τη δημιουργία μιας «συλλογικής νοημοσύνης» (The Hive Mind) που συνδυάζει τη νοημοσύνη του ανθρώπινου είδους σε έναν τεχνολογικό εγκέφαλο (Estulin, 2009, 2014). Γενικά το φιλοσοφικό ρεύμα που συνδέεται με τους όρους posthumanism, metahumanism ή transhumanism υποστηρίζει την εξέλιξη του ανθρώπου μέσα από την επίδραση της γενετικής, της τεχνολογίας και των εμφυτευμάτων. Σύμφωνα με τη θεωρία του μετανθρωπισμού, ο συνήθης άνθρωπος αποτελεί απλά ένα «στάδιο ανάπτυξης» της συνολικής ανθρώπινης οντότητας. Οι αντίμαχοι αυτών των τεχνολογιών παρομοιάζουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο με τον Brave New World του Aldous Huxley (1931), ένα μέλλον δηλαδή όπου οι κάτοικοι μέσω τεχνολογικών αναβαθμίσεων ζουν ζωές επίπεδες και άδειες, μέσα στην απόλυτη ομοιομορφία. Ο βιοηθικολόγος George Annas επισημαίνει ότι οι κίνδυνοι από τη γενετική τροποποίηση είναι ακόμη μεγαλύτεροι, ώστε θα ήταν καλύτερα να τεθεί από τώρα ένα τέλος σε όλη αυτή τη διαδικασία, προτείνοντας μια παγκόσμια συμφωνία που θα καθιστά τη γενετική τροποποίηση έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Το γενετικό μέλλον του ανθρώπινου είδους και η ανθρώπινη αναβάθμιση μπορεί να υπόσχονται την ελευθερία, ενδέχεται όμως να προκαλέσουν πρωτόγνωρες δυσκολίες (Fukuyama, 2002, Kuhse-Singer, 1999, Machery, 2008); Το κυριότερο ερώτημα, όμως, είναι: ως πού, θέλει να φτάσει ο άνθρωπος; Μήπως, θέλοντας να τα κατακτήσει όλα, είναι καταδικασμένος, τελικά σε μια σκλαβιά επιθυμιών, που μοιάζει με πιθάρι χωρίς πάτο; Η συζήτηση σχετικά με τις δυνατότητες των μελλοντικών τεχνολογιών είναι σε εξέλιξη. Οι μετανθρωπιστές αφαιρούν, ωστόσο, το ευρύτερο πλαίσιο, τον πολιτισμό, την εμπειρία και τα σώματα από το όραμά τους. Χωρίς, όμως, ευρύτερο πλαίσιο, πολιτισμό, εμπειρία και σώματα, τι απομένει στη συνείδηση; Στην πραγματικότητα η επιθυμία να ‘μεταφέρεις’ ή να κάνεις ‘μεταφορά μυαλού’ υλοποιείται συνεχώς από παραγωγικά ανθρώπινα όντα. Ίσως είναι καλύτερο να προσπαθεί κανείς να είναι παραγωγικός σ’ αυτή τη ζωή, παρά να ονειρεύεται ότι θα είναι παραγωγικός στην επόμενη ζωή.

(2014). Η σχέση της φιλοσοφίας και του αθλητισμού από την αρχαιότητα έως τον σύγχρονο κόσμο Ο αθλητικός αγώνας αναπτύχθηκε εντός της φυσικής, ιδεολογικής και κοινωνικής ατμόσφαιρας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Φιλοσοφικά, η ιδεολογία που καλλιεργείται στους πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες αποτελεί την αντανάκλαση του βαθύτερου υπόβαθρου με το οποίο ταυτίζεται ο κλασικός πολιτισμός, δηλαδή της συνύπαρξης, και μάλιστα της ισορροπημένης συνύπαρξης, των αντιθέτων. Την περίοδο αυτή ήταν ισχυρή η οντολογική σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος. Το κάλλος, το ωραίο, το ιδεώδες, ο άθλος, το κλέος, η ηθική του αγώνα και του αθλητή ως προτύπου, η αισθητική και η αξιολογία τους είναι έννοιες φιλοσοφικές, έννοιες που ανήκουν στη σφαίρα και στη δικαιοδοσία της φιλοσοφίας. Το ενδιαφέρον για τη σωματική υπόσταση του ανθρώπου, ως σημαντικού μέρους της διττής ανθρώπινης υπόστασης, δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί τους διανοητές και τις κοινωνίες, μιας και ο αθλητισμός αντιμετωπίστηκε ως τμήμα της εκάστοτε κοινωνικής ζωής. Η στάση προς το φυσικό σώμα, είτε πρόκειται για στάση σεβασμού είτε για στάση απαξίωσης, έχει γνωρίσματα φιλοσοφικά και ιδεολογικά. Οι μεταβιομηχανικές ιδίως κοινωνίες, έως και τις μέρες μας, χαρακτηρίζονται από τον βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής και τον εκμηχανισμένο τρόπο παραγωγής, απόρροια ενός εκμηχανισμένου πολιτισμού. Επικρατεί ο οικονομικός υλισμός, και η απολυτοποίηση του κέρδους και οτιδήποτε υλιστικού, στο οποίο και εντάσσεται το φυσικό ανθρώπινο σώμα, το οποίο στην πραγματικότητα καθίσταται θύμα αυτής της ισοπεδωτικής και υπολανθάνουσας λογικής. ανθρώπου. Η ανθρωπολογική έννοια του αθλητισμού μπορεί να προσδιορίσει ένα όριο ασφαλείας, το οποίο θα προφυλάσσει το αθλητικό και γενικότερα το ανθρώπινο σώμα από την υπερέκθεση και την υπερκατανάλωση. Διαφαίνεται, επομένως, η ανάγκη της «φιλοσοφικής ανθρωπολογίας», της σύλληψης δηλαδή της ουσίας του ανθρώπου, αλλά και της πολιτικής φιλοσοφίας του σώματος.

(2014). Από την αρχαία συμμετρία στη σύγχρονη αμετρία: Αρχές της φιλοσοφίας και αρχές του αθλητισμού Οι κορυφαίες φιλοσοφικές μορφές της ελληνικής αρχαιότητας, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, επηρέασαν καθοριστικά τη μεταγενέστερη φιλοσοφία έως και τις μέρες μας, ενώ αποτελούν τους παραδειγματικούς εκφραστές της αρετολογίας της αρχαίας Ελλάδας, αλλά και τους ιδανικούς εμπνευστές αρεταϊκών ιδεωδών στο σύγχρονο κόσμο. Με τις αναλύσεις τους για τη σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος και τον τονισμό της αξίας της σωματικής άσκησης των νέων οι φιλόσοφοι αυτοί προσέδωσαν στον αρχαίο ελληνικό αθλητισμό σημασία πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Ο αρχαίος αθλητής ήταν μέτοχος ενός πολιτισμού που εξέφραζε το σύμμετρον, το οποίο δεν ήταν παρά η αποτύπωση των φυσικών γνωρισμάτων του ελληνικού λαού. Η επιθυμητή αρμονία της ψυχής και του σώματος, που συνιστά το ιδεώδες της καλοκἀγαθίας, αποτελεί κεντρικό στοιχείο του αθηναϊκού πολιτισμού. Η φιλοσοφική προσέγγιση του σώματος δείχνει ότι οι εποχές και οι λαοί νοηματοδότησαν διαφορετικά τη σωματικότητα. Έτσι, ενώ στην κλασική αρχαιότητα η ψυχοσωματική ανάπτυξη εκλαμβάνεται ισομερής, αντίθετα στη βυζαντινή περίοδο η σωματικότητα εκλαμβάνεται πολύ υποδεέστερα απέναντι στην πνευματικότητα. Στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες, όμως, έως και σήμερα κυριαρχεί η εμμονή στην επιδίωξη του κέρδους. Στο χώρο ειδικότερα του αθλητισμού, και σε αντίθεση με τον αρχαίο αθλητή, ο σύγχρονος αθλητής βάλλεται από ένα ιδεολογικά κερδοκεντρικό σύστημα, το οποίο επικροτεί το άμετρο, την υπερβολή, την βιομηχανοποίηση της επίδοσης και την εργαλειοποίηση του ανθρώπινου σώματος. Η αποσαφήνιση της αντιιδεαλιστικής και αντισυστημικής σχέσης της φιλοσοφίας με τη σωματικότητα του αθλητισμού υπόκειται στην ανάγκη για την όρθωση και την επεξεργασία μιας σύγχρονης φιλοσοφικής ανθρωπολογίας. Εάν δεν απαντηθεί εκ νέου το ερώτημα «τι είναι άνθρωπος», τότε τα μεταβιομηχανικά υλιστικά πρότυπα, καθώς μάλιστα διογκώνονται μέσα από την επικράτηση της σύγχρονης οικονομικής παγκοσμιοποίησης, παραμένουν κυρίαρχα και επιβεβλημένα. Παράλληλα, η ευγενής άμιλλα, αποτελώντας τον πυρήνα του αθλητικού ιδεώδους, λειτουργεί ως καίριο στοιχείο ηθικής αγωγής, και, κυρίως, αντιστέκεται στην πλεονεξία και στη σύγχρονη αμετρία.