Der bekannteste Begleiter deutschen Lebens ist weithin unbekannt geblieben. Über den Begriff "Knigge" - ein Synonym für Handbücher des guten Tons, wie auch für Anleitungen zur Bewältigung von Problemen in verschiedenen Lebensbereichen - hat man dessen Ursprung vergessen, nämlich den Freiherrn von Knigge (1752-1796) und sein erfolgreiches Werk "Über den Umgang mit Menschen" (1788). In der vorliegenden Arbeit wird Knigges "Umgang" nach seiner Funktion und sozialer Bedeutung in der historischen Situation seines ersten Erscheinens und seiner späteren Auflagen und Bearbeitungen befragt. Der Erfolg dieser Lebens- und Geselligkeitslehre im ausgehenden 18. Jahrhundert wird auf die Berücksichtigung neuer Bedürfnisse eines erstarkenden Bürgertums bezogen. Die Rezeptions- und Wirkungsgeschichte des Werks stellt sich als Spiegel kulturgeschichtlichen Wandels dar.Το κείμενο του Adolf Freiherr von Knigge (1752-1796) Über den Umgang mit Menschen [Περί των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων] (1788) εντάσσεται τυπολογικά στην κατηγορία των εγχειριδίων Πρακτικής Φιλοσοφίας και Κοινωνικής Ηθικής, τα οποία έχουν μακρά προϊστορία στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό: περιγράφουν και καθορίζουν την κοινωνική ηθική και συμπεριφορά ανάλογα με τις αντιλήψεις της εποχής και της συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης, για την οποία έχει το καθένα γραφεί, την αριστοκρατική αρχικά και αργότερα την αστική τάξη. Και το έργο του Knigge αποτελεί κώδικα κοινωνικής ηθικής αφού περιέχει πληθώρα κανόνων που σκοπό έχουν να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας, κατέχει όμως μια ιδιάζουσα θέση μεταξύ των σχετικών εγχειριδίων εφόσον προτείνει πρότυπα κοινωνικού προσανατολισμού και συμπεριφοράς που υπερβαίνουν τα όρια μεταξύ των τάξεων.  Το κείμενο δημοσιεύθηκε ένα χρόνο πριν από την Γαλλική Επανάσταση από έναν ένθερμο υποστηρικτή της. Ο Knigge ήταν αριστοκρατικής μεν καταγωγής, αστικών δε αντιλήψεων. Συμμεριζόταν το αισιόδοξο πνεύμα της εποχής, το εμποτισμένο από τον Διαφωτισμό και το γερμανικό Ιδεαλισμό και την άποψη για την ισότητα των ανθρώπων πέρα από κάθε κοινωνική τάξη, ενώ δεχόταν τον αστό σαν τον κατεξοχήν εκπρόσωπο αυτών των αξιών. Προσπάθησε με το βιβλίο του να κωδικοποιήσει τις νέες αξίες και να τις συνδέσει με τους δοκιμασμένους αριστοκρατικούς τρόπους κοινωνικής πολιτικής και συμπεριφοράς έτσι ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσματικά σαν κανόνες περί του κοινωνικού πράττειν στην συγκεκριμένη κοινωνία που τον περιέβαλλε. Η πρόθεσή του ήταν να διαδώσει μια αντίληψη για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων που να αποτελεί έκφραση των πεποιθήσεων της αστικής τάξης περί ισότητος και να αφορά τους εκπροσώπους όλων των κοινωνικών τάξεων. Αυτή είναι η θέση που υποστηρίχθηκε στην διατριβή αυτή. Η ιδιαιτερότητα του έργου του Knigge γίνεται εμφανής μετά την αναφορά στα πρώτα κεφάλαια της διατριβής σε σύγχρονα έργα παρόμοιας θεματολογίας, όπως είναι τα έργα του J. H. Campe Theophron oder der erfahrene Ratgeber für die unerfahrene Jugend (1783) και του Christian Garve Über die Maxime Rochefoucaulds: das Bürgerliche Air verliert sich zuweilen bei der Armee, niemals bei Hofe (1792), τα οποία κωδικοποιούν κανόνες αστικής ηθικής και συμπεριφοράς τονίζοντας τις ταξικές διαφορές. Αντίθετα ο Knigge, ορμώμενος από το σύστημα αξιών της αστικής τάξης, αναφέρεται στο σύνολο της κοινωνίας της εποχής του και προτείνει ένα μη ταξικό κώδικα κοινωνικής ηθικής και συμπεριφοράς. Ο τρόπος που προσεγγίζει το θέμα του στο Περί των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, με την δεδηλωμένη πρόθεση να εξοικειώσει τον αστό με τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων κοινωνικών τάξεων της εποχής, προσδίδει στο κείμενο το χαρακτήρα μιας πρώϊμης κοινωνιολογικής ανάλυσης. Εξετάστηκε επίσης η πολυκύμαντη εκδοτική ιστορία του έργου Περί των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων στον 18ο, 19ο και 20ο αιώνα. Το κείμενο γνώρισε αμέσως μεγάλη διάδοση όχι μόνο στη Γερμανία αλλά και στις γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες, επιτυχία στην οποία κατά κύριο λόγο συνέβαλε βέβαια η αστική τάξη. Όσο μεταβάλλονταν οι κοινωνικές ανάγκες των αστών στις επόμενες δεκαετίες, τόσο γινόταν και το έργο του Knigge φορέας των καινούριων κοινωνικών κανόνων, αφού οι εκάστοτε εκδότες δεν δίσταζαν να το εκσυγχρονίσουν. Το κείμενο ήταν ευάλωτο σε τέτοιες επεμβάσεις εξ αιτίας της κατά κάποιο τρόπο «διπλής ηθικής» που καλή τη πίστει του προσέδωσε ο Knigge (συνδυασμός κανόνων αστικού ήθους και αριστοκρατικής κοινωνικής πολιτικής).