Citation:
Abstract:
Η μελέτη αφορμάται από την προβληματική σχετικά με την έννοια του αγίου ανθρώπου στον Παύλο και στη μεταγενέστερη ανάπτυξη της Ορθόδοξης Χριστιανικής Θεολογίας. Ενώ στον Παύλο η ανθρωπολογική μεταβολή του ανθρώπου σε άγιο εντοπίζεται στο γεγονός του βαπτίσματος, η Ορθόδοξη Θεολογία τοποθετεί αυτή την ανθρωπολογική μεταμόρφωση στην κατάληξη του αγώνα του πιστού κατά των παθών. Το ερώτημα βάσει αυτών των δεδομένων είναι αν υπάρχουν ήδη στα κείμενα του Παύλου, και σε ποιον βαθμό, ίχνη αυτής της Ορθόδοξης αντίληψης. Ως περίπτωση παραδείγματος επελέγη το κείμενο Φιλ 1:12-2:18, το οποίο περιλαμβάνει στο πρώτο μέρος του (1:12-26) μια αφήγηση του Παύλου για τον εαυτό του, όπως φαίνεται από τη συχνή χρήση του α΄ ενικού προσώπου, καθώς και ρημάτων οριστικής έγκλισης. Αντίθετα, στο δεύτερο, παραινετικό μέρος του υπό εξέταση κειμένου (1:27-2:18 εκτός από το 2:6-11, το οποίο αποτελεί έναν παρένθετο χριστολογικό ύμνο) επικρατεί το β΄ πληθυντικό πρόσωπο και ρήματα σε υποτακτική ή προστακτική έγκλιση. Η μελέτη συγκρίνει τα δύο αυτά μέρη σε γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό και θεολογικό επίπεδο, ώστε να καταλήξει στα εξής συμπεράσματα: Το αφηγηματικό και το παραινετικό τμήμα του υπό μελέτη κειμένου παρουσιάζουν σημαντική εννοιολογική και ακόμη και λεκτική σύγκλιση. Προκύπτει επομένως ότι αυτό που ισχύει ήδη για τον Παύλο (οριστική έγκλιση) καθίσταται πρόταγμα για τους πιστούς των Φιλίππων (προστακτική έγκλιση). Οι Φιλιππήσιοι καλούνται να μιμηθούν τον Παύλο, ο οποίος μιμείται με τη σειρά του τον Χριστό, στην αυτοθυσιαστική του ταπείνωση και στην βάσει αυτής επιδίωξη της ενότητας. Η μελέτη κατακλείεται με τις εξής συμπερασματικές παρατηρήσεις: Καθίστανται σαφείς η ηθική υπεροχή και η πνευματική ωριμότητα του Παύλου έναντι των πιστών των Φιλίππων, οι οποίοι δεν έχουν ακόμη καταφέρει να απαρνηθούν τις ιδιοτελείς επιδιώξεις τους και να έχουν αρραγή μεταξύ τους ενότητα, στηριγμένη στην ταπείνωση και στη μίμηση του αποστόλου. Από την άλλη πλευρά ωστόσο δεν διαφαίνεται στο κείμενο καμία ανθρωπολογική διάσταση μεταξύ Παύλου και πιστών, όσο και αν ηθικά βρίσκονται σε διαφορετικά μεταξύ τους επίπεδα. Διαφοροποιώντας την έννοια του αγίου ανθρώπου από τον εν γένει Χριστιανό και μη βλέποντας την αγιότητα ως τη δεδομένη ανθρωπολογική κατάσταση του βαπτισμένου πιστού, αλλά ως τον τελικό στόχο του, η Ορθόδοξη Θεολογία προσπάθησε να ερμηνεύσει το ιδιαίτερα διαδεδομένο φαινόμενο Χριστιανών κατ' όνομα, οι οποίοι όμως ζούσαν αμαρτωλή ζωή, σε αντιδιαστολή προς τους «αγίους» της εποχής του απ. Παύλου. Αν και κατανοητή η μεταβολή αυτή στην περί αγιότητας του ανθρώπου αντίληψη, δεν συνάδει ουσιαστικά με την παύλεια ανθρωπολογία, η οποία, έστω και αν έχει εν μέρει ουτοπικό χαρακτήρα, είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση και τον επαναπροσδιορισμό της χριστιανικής ταυτότητας διαχρονικά.
This study explores the concept of the “holy human being” (ἅγιος) in the theology of Paul and its subsequent development within Orthodox Christian theology. While Paul situates the anthropological transformation into holiness in the event of baptism, Orthodox theology locates this transformation in the culmination of the believers' struggle against their passions. Based on this background, the study investigates whether traces of this Orthodox understanding can be identified in Paul’s writings. Philippians 1:12–2:18 serves as a case study. The first section (1:12–26) is largely self-narrative, characterized by Paul’s use of the first-person singular and verbs in the indicative. By contrast, the second section (1:27–2:18, excluding the Christological hymn in 2:6–11) is exhortative, predominantly employing the second-person plural and verbs in the subjunctive or imperative mood. The study compares these two sections on grammatical, syntactical, lexical, and theological levels and concludes that they exhibit significant conceptual and even linguistic convergence. This suggests that what is already true for Paul (indicative mood) becomes a directive for the Philippian believers (imperative mood). The Philippians are called to imitate Paul, who, in turn, imitates Christ in his self-sacrificial humility (2:6-11). The study concludes that Paul’s moral superiority and spiritual maturity are evident compared to the Philippian believers, who have yet to abandon selfish pursuits and achieve unity rooted in humility by imitating Paul. On the other hand, the text does not present a fundamental anthropological distinction between Paul and the believers despite their differing moral levels. Orthodox theology, by not considering "holiness" as an innate anthropological trait of all baptized Christians but viewing it as their final spiritual goal, sought to address the later phenomenon of Christians living sinful lives. While this shift in the understanding of holiness is historically understandable, it does not align with Pauline anthropology. The latter, though partially unrealistic, remains central to understanding and redefining Christian identity across time.