À la charnière des XIXe et XXe siècles, dans un contexte de concurrence franco-allemande accrue dans l’espace balkanique, l’absence en Grèce d’une formation officielle pour francisants, vite associée au faible niveau de l’enseignement donné dans les établissements publics, fut considérée par les milieux de la diplomatie culturelle de l’Hexagone comme un obstacle notable à la promotion de la langue française. Pendant une période de trente ans, jalonnée de projets délaissés et de tentatives mort-nées, de régressions et d’accélérations, l’École française d’Athènes, établissement culturel dont l’une des missions originelles était l’enseignement, mena de difficiles négociations, officieuses et officielles, avec le gouvernement grec en vue d’être chargée de la mission de former les francisants grecs. Le projet français trouve sa réalisation en 1930 dans la loi qui créa la première structure franco-hellénique de préparation au professorat de français et confia le monopole de l’organisation des enseignements de spécialité à l’Institut supérieur d’études françaises, annexe de l’École française d’Athènes.On the verge of the twentieth century, in the midst of an ever increasing antagonism among the great powers in the Balkans, the absence in Greece of a formal instruction for teachers of French was considered by the French cultural diplomacy as a serious obstacle towards realizing the latter’s linguistic political agenda in the area. For thirty years, the French Archaeological School – a cultural institution founded in Greece in 1846 aiming, among other things, to promote the French language through Education – conducted negotiations with the Greek government in order to undertake the responsibility of professionally training Greek teachers of the French Language. This French pursuit was finally realized by the 1930 law, which created the first relevant Greek-French formation structure and assigned the monopoly of organizing specialization courses to the educational branch of the French Archaeological School, the French Institute.

Le projet d’universitarisation des études françaises en Grèce est conçu dès la fin du XIXe siècle. Il s’inscrit dans le cadre des stratégies étatiques mises en œuvre par la Grèce et la France en vue de promouvoir leurs intérêts culturels, économiques et politiques respectifs. À Thessalonique, il se concrétise par des initiatives visant, entre les deux guerres, à faire fonctionner une chaire de langue et littérature françaises au sein de la nouvelle université créée en 1925. Or, la période comprise entre la publication de la loi constitutive et la Seconde Guerre mondiale est surtout jalonnée de projets délaissés, de régressions et d’accélérations qui laissent percevoir la multiplicité des enjeux impliqués. Cependant, au cours de la décennie qui suit le conflit et sous l’effet du processus de recomposition des zones d’influence des grandes puissances, émerge en Grèce, en matière de disciplinarisation académique des littératures étrangères, un nouveau paysage universitaire composé de structures issues de conventions culturelles bilatérales : dans ce contexte, est née, en 1954, après de longues négociations menées entre les gouvernements hellénique et français, la section salonicienne d’études françaises, formule de préparation professionnelle qui, intégrée dans l’Institut de langues et littératures étrangères, devait durer jusqu’à la fin des années 1970. The project of the universitarization of French Studies in Greece has been conceived and designed since the late nineteenth century. It is part of state strategies implemented by Greece and France to promote their respective cultural, economic and political interests. In Thessaloniki, it materializes through initiatives launched during the interbellum and aiming at the creation of a Chair of French Language and Literature in the new university. However, the period between the publication in 1925 of the law establishing this University and the Second World War is mostly dotted with abandoned projects, regressions and accelerations that allow us to perceive the multiplicity and complexity of issues involved. Nevertheless, during the decade following the conflict and under the effect of the processes of recomposing the influence zones of the Great Powers, a new landscape for both Greek Schools of Humanities emerges, characterized mainly by the academic disciplinarization of Foreign Languages. It is formulated by structures stemming from bilateral cultural conventions. In this context and after lengthy negotiations between the French and the Greek government, a French Studies Department is integrated in the Institute of Foreign Languages and Literatures of Thessaloniki in 1954. This new academic formula for initial teacher professional preparation was to last until the late 1970s.

Το ζήτημα της κατάρτισης του διδακτικού προσωπικού δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναιευρύ και πολυεπίπεδο. Στην Ελλάδα, έχει απασχολήσει κυρίως την παιδαγωγική καικοινωνιολογική έρευνα, απότοκο της οποίας είναι μια πλούσια βιβλιογραφική παραγωγή. Οιιστορικές προσεγγίσεις, πιο περιορισμένες σε αριθμό, συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τηνπανεπιστημιακή ιστοριογραφία. Αυτή η τελευταία εστιάζει κυρίως στη μελέτη τουπανεπιστημιακού θεσμού με κύριους άξονες τη λειτουργία του, τη συμβολή του στο δημόσιοβίο, τη φυσιογνωμία του διδακτικού προσωπικoύ, τη σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού˙εξετάζει επίσης, αν και σπανιότερα, την έμφυλη διάσταση της ιστορίας του. Ειδικότερα, οιμελέτες που ερευνούν επιμέρους καθηγητικές σχολές θέτουν στο επίκεντρο κυρίως ζητήματαπου αφορούν στην εκπαιδευτική λειτουργία, όπως είναι η συγκρότηση γνωστικώναντικειμένων, τα προγράμματα σπουδών, η φιλοσοφία τους και ο ρόλος τους στηδιαμόρφωση της εθνικής ιδεολογίας, οι μέθοδοι διδασκαλίας.Παρά τη γονιμότητα αυτής της ιστοριογραφικής δραστηριότητας, υπάρχουν πλευρές τηςιστορικής πορείας του ελληνικού πανεπιστημιακού θεσμού, που παραμένουν ανεξερεύνητες.Η εργασία αυτή αφορά σε ένα ζήτημα ανοικτό: την κατάρτιση των εκπαιδευτικών ξένης γλώσσας. Στην ελληνικήβιβλιογραφία, η ιστορία της εκπαίδευσης των καθηγητών αυτής της ειδικότητας αγνοείταιαπό τη μεγάλη πλειοψηφία των ευρύτερων ερευνών της ιστορίας της εκπαίδευσης. Θίγεταιδε, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, σε πολύ περιορισμένο βαθμό και εξαιρετικάαποσπασματικά σε μελέτες με κύριο αντικείμενο τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών στηδημόσια δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια ελληνική εκπαίδευση.Η σχετική απουσία του ιστορικού ενδιαφέροντος για το θέμα ίσως συνδέεται με τηνιδιαιτερότητα που παρουσιάζει στην Ελλάδα η συγκρότηση των ξένων φιλολογιών καιπολιτισμών σε γνωστικό αντικείμενο πανεπιστημιακών σπουδών. Αυτή αποτυπώνεται στησχετικά πρόσφατη (εκκινώντας από τη δεκαετία του 1950) δημιουργία στη ΦιλοσοφικήΣχολή των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης ειδικών τμημάτων γι αυτό το σκοπό.Η καθυστέρηση/υστέρηση αυτή, αν και δεν αποτελεί ελληνική ιδιοτυπία, ξαφνιάζειδεδομένου ότι η γαλλική γλώσσα διδάσκεται στα δημόσια Ελληνικά σχολεία και Γυμνάσιαήδη από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η δε αγγλική και γερμανική, ουσιαστικά από τιςαρχές του 20ού αιώνα, στις εμπορικές κυρίως σχολές. Όμως ακριβώς επειδή οισυγκεκριμένες σπουδές άργησαν να ενταχθούν στον ακαδημαϊκό χώρο, η ιστορία τηςεκπαίδευσης του αντίστοιχου διδακτικού προσωπικού υπερβαίνει τα όρια εκείνης τουπανεπιστημίου καθότι, ανάλογα με την περίοδο που κάθε φορά εξετάζεται, διαμορφώνεται ήσυνδιαμορφώνεται από φορείς εξωπανεπιστημιακούς και μάλιστα ετεροεθνείς. Επομένως,δεδομένης της εμπλοκής ξένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην κατάρτιση Ελλήνωνδημοσίων λειτουργών, η γένεση του ζητήματος της επαγγελματικής μόρφωσης τωνκαθηγητών/τριών αυτής της ειδικότητας και η θεσμική πορεία του συνδιαλέγονται άμεσα μετην ευρύτερη πολιτική και διπλωματική συγκυρία. Η ιστορία της δημιουργίαςσυγκροτημένων δομών προετοιμασίας για τη διδασκαλία ξένων γλωσσών στη δημόσιαεκπαίδευση, στο μέτρο που συνδέεται κατ’ έναν τρόπο με τις έμφυλες μεταβολές πουπαρατηρούνται στη σύνθεση του συγκεκριμένου καθηγητικού σώματος, επιδέχεται και μίαακόμη ανάγνωση, η οποία προσδίδει μια επιπλέον διάσταση στο ζήτημα, εκείνης του φύλου.Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι η οριοθέτηση ενός πολυδιάστατου πεδίου έρευνας, πουεγγράφεται, λοιπόν, στα όρια της ιστορίας της εκπαίδευσης, της διπλωματικής ιστορίας αλλάκαι εκείνης του φύλου. Η τριπλή αυτή προσέγγιση υπαγορεύεται από την αναγκαιότηταδιεύρυνσης και σε άλλους ερευνητικούς χώρους του πεδίου παρατήρησης ενός ζητήματοςπου εντάσσεται, βέβαια, καταρχήν, στο πλαίσιο της ελληνικής πανεπιστημιακής ιστορίας.Αναδεικνύει δε την πολλαπλότητα των επιπέδων της ιστορικής ανάλυσης και επιτρέπει τηνεισαγωγή μεθοδολογικών και ερμηνευτικών εργαλείων από διαφορετικά πεδία της ιστορικήςέρευνας. Σε αυτό το πλαίσιο, επιδιώκεται μια πρώτη ιστοριογραφική καταγραφή˙ μιααποτίμηση, τέλος, των προοπτικών-οπτικών που ανοίγονται για την έρευνα στην ιστορία τηςεκπαίδευσης.

Διερευνώντας συστηματικά τις θεματικές διαμεσολάβησης, πρόσληψης, ποικιλόμορφων επιρροών και αλληλεπιδράσεων, οι εργασίες του συλλογικού αυτού τόμου  θέτουν ως στόχο τη μελέτη των ελληνογαλλικών πολιτισμικών ανταλλαγών από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, στις διάφορες εκφάνσεις αυτών, προτείνουν γόνιμους προβληματισμούς και ενθαρρύνουν περαιτέρω την επιστημονική έρευνα σχετικά με τον διάλογο των πολιτισμών Ελλάδας και Γαλλίας.

Multidimensionnelle, l’histoire de la formation des francisants en Grècel’est incontestablement. Elle n’est pas que hellénique : elle articule lenational et l’international.Elle déborde également le cadre d’un simple épisode d’histoire universitaireet allie inextricablement le culturel au politique, le symbolique au matériel.C’est encore une histoire d’hommes et de femmes, de passeurs de cultureaussi. Relevant le défi posé, ce livre s’engage dans les méandres despéripéties d’une institution en devenir.Quelque cent cinquante ans d’une histoire de la formation des francisantsen Grèce sont ici explorés et analysés, au fi l d’une étude qui dépasse le seulcadre pédagogique, et s’étend aux champs de la politique, de la diplomatieou encore du genre. Fruit d’un long travail de recherche, de documentationet de synthèse, cet essai, rigoureux et exemplaire dans sa progression, authème inédit et inspirant, interroge avec perspicacité les phases, acteurs ettensions d’une histoire méconnue.Comptes rendus1. https://journals.openedition.org/dhfles/42542. https://journals.openedition.org/histoire-education/4074