Στο άρθρο διερευνάται η δυνατότητα μιας αφηγηματικής ερευνητικής προσέγγισης να αξιολογεί με επιστημονικό τρόπο τα αποτελέσματα της εκπαίδευσης υποψηφίων εκπαιδευτικών σε ένα πρόγραμμα Πρακτικής Άσκησης. Η έρευνα ήταν ποιοτική και πραγματοποιήθηκε την ακαδημαϊκή χρονιά 2021-2022 σε δύο φάσεις. Συμμετείχαν 73 φοιτητές/τριες από το Τμήμα Θεολογίας, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο εφαρμογής του ετήσιου προγράμματος Πρακτικής Άσκησης. Μελετήθηκαν τα αποτελέσματα που έχει η Πρακτική Άσκηση υποψηφίων εκπαιδευτικών σε σχολικό περιβάλλον, όταν αυτή πραγματοποιείται μέσω εξατομικευμένης καθοδήγησης και εποπτείας (mentoring), και εξετάστηκε η χρήση μιας αφηγηματικής ερευνητικής προσέγγισης, της τεχνικής της «πιο σημαντικής αλλαγής» (Most significant change), στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εκπαίδευσής τους. Τόσο η συλλογή όσο και η ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκαν σε δύο χρονικές φάσεις στη διάρκεια του προγράμματος, με αξιοποίηση της θεωρητικής βάσης της συγκεκριμένης τεχνικής. Συγκεκριμένα, στο μέσο και στο τέλος της Πρακτικής Άσκησης ζητήθηκε από τους/τις φοιτητές/τριες να καταγράψουν την πιο σημαντική αλλαγή που είχαν βιώσει προσωπικά μέσα από την εμπειρία της Πρακτικής Άσκησης, ενώ στη συνέχεια διενεργήθηκε ανάλυση όλων των αφηγήσεων των αλλαγών με τη συμβολή ανεξάρτητων κριτών, ξεχωριστά για κάθε μία από τις δύο φάσεις της ερευνητικής διαδικασίας. Από την ανάλυση περιεχομένου των δεδομένων προκύπτει ότι τα αποτελέσματα από την Πρακτική Άσκηση των υποψηφίων εκπαιδευτικών σχετίζονται με το ακαδημαϊκό κομμάτι της διδασκαλίας και τη θεωρία της, ενώ ταυτόχρονα προκύπτουν αποτελέσματα που συνδέονται με τη διαμόρφωση εκπαιδευτικής επαγγελματικής ταυτότητας. Η έρευνα επιβεβαιώνει την επιστημονική αξιοπιστία της χρήσης αφηγηματικών ερευνητικών προσεγγίσεων (τεχνική της πιο σημαντικής αλλαγής) στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μιας παρόμοιας εκπαιδευτικής παρέμβασης, ενώ αναδεικνύει σημαντικά κριτήρια για τον μελλοντικό σχεδιασμό προγραμμάτων Πρακτικής Άσκησης, με σκοπό την εκπαίδευση φοιτητών/τριών και υποψηφίων εκπαιδευτικών.        

In this paper, I explore the role of knowledge in the RE curriculum. Based on research I attempt to answer the question regarding the knowledge that constitutes RE as a subject, using philosophical, theological, and educational (derived from psychology and neurosciences) argumentation. I discuss the differences between the Greek ideas of paideia (αγωγή/παιδεία) and education (εκπαίδευση)from which the English word education is conceptually beholden. The discussion relies on Biesta’s distinction between ‘cultivation humanity’ and ‘educating the human’. Above all, the key point is that Dewey’s theory of knowing works hand in hand with substantive knowledge and its transformative power in individual’s life where the other is more than significant. RE’s what of education is as important as the how of education. Content and process are perceived here as an educational experience (thinking, reflection, and action) which provides, within the curriculum context the ‘language game’ of the religion(s) and worldviews facilitating students’ knowledge processes and therefore communication with self and others and their cosmopolitanism. In practice, experiential learning applies within the classroom the RE’s content in ‘events with meaning’ from which contributions to knowledge-based teaching are made possible.

Refugee children have never been so numerous in Europe and especially in Greece, which is a major country of entry and hosting of refugees. These children are either accompanied or unaccompanied, and some have no relatives. According to the United Nations’ 1989 Convention of the Rights of the Child (CRC), “all CRC rights are to be granted to all persons under 18 years of age (Art. 1) without discrimination of any kind (Art. 2).” Refugee children, as all children, hold “the right to education” (Art.28), which aims to achieve “the preparation of the child for responsible life in a free society, in the spirit of understanding, peace, tolerance, equality of sexes, and friendship among all peoples, ethnic, national, and religious groups and persons of indigenous origin” (Art.29, 1d). Greek law, moreover, addresses that they all should have access to a full range of educational services, including school, university, and vocational training programs. Within this context, we argue for synergy between peace education, democratic citizenship, and social pedagogy and its potential to enable all children in schools, refugee children included, to be educated. This chapter focuses on a current initiative in 18 Northern Greek schools in which there are reception classes with the aim of the project being that 150 schools providing secondary education that offer reception classes would have taken part by the end of the school year 2020–2021. The program is titled “School for All—inclusion of refugee children in Greek schools” and is organized and run by the Wergeland Center and the Greek Ministry of Education and Religious Affairs that aim to support all school members with the ultimate goal of creating a democratic and inclusive school environment. The use of the Council of Europe’s ‘Whole school approach' and the Reference Framework of Competences for Democratic Culture (2018) are proposed to be used in practice. The first results that show reducing conflict are obvious, while it seems that a synergy between peace education, democratic citizenship, and social pedagogy can improve social cohesion within communities so as to increase resilience against conflict. Finally, the chapter reflects on the relationship between peacemaking and faith traditions, especially Greek Orthodox and Islamic traditions, as well as the value of inter-faith dialogue while aiming for inclusion.

Η παρούσα μελέτη διερευνά τον θρησκευτικό γραμματισμό και τη θρησκευτικότητα των νέων που αποφοίτησαν το 2020 από τη Γ΄ Λυκείου της ελληνικής Εκπαίδευσηςκαι έχουν διδαχθεί δέκα χρόνια υποχρεωτικά το μάθημα των Θρησκευτικών. Σκοπός της είναι να περιγράψει το επίπεδο του θρησκευτικού γραμματισμού και της θρησκευτικότητάς τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από 12-10-2020 μέχρι 20-02-2021 σε 996 απόφοιτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μέσω ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων. Τα συμπεράσματα που εξάγονται είναι πως οι νέοι στην Ελλάδα κατέχουν μέτρια ποσοστά θρησκευτικών γνώσεων και θρησκευτικότητας. Η συμβολή της έρευνας έγκειται στο ότι παρέχει μία εικόνα για το επίπεδο θρησκευτικού γραμματισμού και θρησκευτικότητας της σύγχρονης γενιάς στην Ελλάδα, η οποία θα έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη στον σχεδιασμό του Προγράμματος Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης.

The study examines which type of religious knowledge acquired in Religious Education in Greek Secondary schools can initiate both personal and collective change in understanding and appreciation of different cultures. It is blended research using participatory action-research with ethnographic elements methodology. The research gathered qualitative and quantitative data through questionnaires, focus groups, journals, and the technique of the “Most Significant Change” from four resources/target groups (students, teachers, parents, researcher). It took place during the 2017–2018 school year in a High and an Upper Schools in which the researcher participated in the school communities as a teacher. Statistical analysis (SPSS), content analysis and thematic analysis of the data show that religious knowledge, developed in Education with the aim of religious literacy, as defined in the context of Greek/European context, can operate on a personal and collective level, in cultivation of respect and underacting of cultural diversity. This is achieved when the religious knowledge is understood as experience and is meaningful when applied to the concepts of understanding, reflection and action. The overall finding is that transformative dynamics of religious knowledge facilitate both minor and major changes in the mindset of young people. Concluding, in Religious Education without sacrificing the religious content of the subject, a high degree of cultural recognition and acceptance of religious diversity can be achieved, and to a certain extent enable a change in attitude towards immigrants and refugees, in other words the ‘other’ as well as in communication and acquaintance between team members, recognition of and a greater degree of acceptance of otherness, and the development of relationships which were non-existent before.

This paper aims to present research on measuring competences for democratic culture. It describes the development of a multiple-item scale that measures competences in teaching democratic citizenship and human rights through religious education. A principal component analysis based on the 135 items of the Council of Europe’s Reference framework of competences for democratic culture was carried out in two phases, in order to construct and refine the scale. The result was a 52-item scale divided into six components. This was tested for its reliability, factor structure and validity; firstly on a sample of 123, and secondly on a sample of 403 secondary RE teachers (2018-19). The research scrutinises the concept of democratic competences as being the ability to mobilise and deploy relevant values, attitudes, skills, knowledge and/or understanding. It concludes that these competences are more complex structures than has been assumed.

Το άρθρο παρουσιάζει απογραφική έρευνα στους θεολόγους εκπαιδευτικούς επιτυχόντες των γραπτών διαγωνισμών τους ΑΣΕΠ 1998-2008. Συγκεκριμένα επιχειρεί να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα των Παιδαγωγικών Σπουδών των τεσσάρων τμημάτων θεολογικών σπουδών (Ε.Κ.Π.Α. και Α.Π.Θ.), που εξασφαλίζουν διορισμό στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με βάση την επιτυχία και τις επιδόσεις τους στους γραπτούς διαγωνισμούς του Α.Σ.Ε.Π. 1998-2008. Η ιστορική μελέτη των Προγραμμάτων Σπουδών των Τμημάτων των Θεολογικών Σχολών κατέδειξε ότι στο Τμήμα Θεολογίας στη Θεσσαλονίκη αναπτύσσεται μία δυναμική Παιδαγωγικών Σπουδών, η οποία οφείλεται τόσο στους διδάσκοντες των Παιδαγωγικών Μαθημάτων,όσο και σε ένα γενικότερο πλαίσιο ενδιαφέροντος από τους Καθηγητές του Τμήματοςγια το Μάθημα των Θρησκευτικών. Τόσο η περιγραφική, όσο και η συσχετιστικήανάλυση των δεδομένων επιβεβαιώνουν τη σχέση Τμήματος αποφοίτησης καιαπόδοσης στους διαγωνισμούς του Α.Σ.Ε.Π. και αναδεικνύουν ένα σαφές προβάδισμα του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. στις επιδόσεις των επιτυχόντων, ιδιαίτερα για τους τρεις πρώτους διαγωνισμούς.

Στο άρθρο διερευνώνται οι αντιλήψεις Υποψήφιων Εκπαιδευτικών (ΥΕ), φοιτητών/τριών του Τμ. Θεολογίας ΕΚΠΑ, για τους παράγοντες που επηρεάζουν την αυτο-αποτελεσματικότητά τους στη Πρακτική Άσκηση (ΠΑ) στο σχολείο, στο πλαίσιο της απόκτησης της Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας. Συμμετείχαν 83 ΥΕ, τη χρονιά 2019-20. Μελετήθηκαν ξεχωριστά τέσσερεις διαστάσεις της μεντορικής καθοδήγησης και συγκεκριμένα: α) η ποιότητα σχέσης Μέντορα και ΥΕ, β) η μεντορική υποστήριξη, γ) η διάρκεια και ο χαρακτήρας της ανατροφοδότησης, δ) η αυτονομία των ΥΕ στην επιλογή και δοκιμασία διδακτικών δραστηριοτήτων, σε συσχέτιση με τις αντιλήψεις των ΥΕ για την αποτελεσματικότητά τους στη διδασκαλία (διδακτική αυτο-αποτελεσματικότητα). Από την ανάλυση δεδομένων προκύπτει ότι η καλή σχέση και η υποστήριξη που δέχονται οι ΥΕ από τους/τις Μέντορες σχετίζεται σε ένα βαθμό θετικά με την αυτο-αποτελεσματικότητά τους στη διδασκαλία. Επίσης, όταν η ανατροφοδότηση λειτουργεί θετικά σε πρακτικό εκπαιδευτικό επίπεδο για τους/τις ΥΕ, αυτό σχετίζεται με την αυτο-αποτελεσματικότητά τους στη διδασκαλία, κάτι που δεν συμβαίνει αντίστοιχα με τη διάρκειά της. Τέλος, όσο μειώνεται η συνεισφορά των Μεντόρων Εκπαιδευτικών (ΜΕ) στην επιλογή και την εφαρμογή των διδακτικών δραστηριοτήτων των ΥΕ, τόσο περισσότερο οι ΥΕ αισθάνονται μεγαλύτερη αυτο-αποτελεσματικότητα στη διδασκαλία. Η έρευνα αναδεικνύει σημαντικά κριτήρια για τον μελλοντικό σχεδιασμό προγραμμάτων ΠΑ φοιτητών/τριών ή εκπαίδευσης Μεντόρων. 

The current scoping study conducted in Greece aimed to explore the training needs and attitudes held by educationalists on inclusive education for pupils with autism. Whilst educational policies and practice advocate for inclusive education for children with autism, actual provision is segregated between mainstream, special schools and multi-disciplinary therapy centers. These centers operate under the Ministry of Health and Social Welfare and are certified by the Ministry of Education. They collaborate with schools to ensure the seamless inclusion of children with autism into school. Whilst Greek educationalists believe on principle that inclusion is essential in the quest to foster community presence and integration for children with autism, in practice there are barriers to inclusive education; primarily these include the current financial crisis and budget cuts in Education as well as an anxiety on the part of teachers on how best to practice inclusive education, whilst protecting and maintaining the safety of autistic children. This ambivalence stems from insufficient knowledge, skills and experience and has significant implications for children with special needs, their families and for society as a whole. The current study aimed to address this ambivalence by, as an initial step, ensuring that all teachers are granted appropriate training and professional support so that children with autism are given the opportunity to flourish within inclusive educational settings.

Η παρούσα μελέτη συμβάλει στην ανάπτυξη νέων επιστημονικών αντικειμένων που προκύπτουν από τη συνέργεια επιστημών. Αφορά δυνατότητες συνέργειας της Κοινωνικής Παιδαγωγικής και της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (Μυλωνάκου-Κεκέ, 2013∙ Κουκουνάρας Λιάγκης, 2019), που έχουν εμφανιστεί, στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης με βάση τις Ευρωπαϊκές Συστάσεις και Συμβάσεις, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τα Δικαιώματα του Παιδιού, αλλά και τις σύγχρονες θεωρίες στη θρησκειοπαιδαγωγική και θεολογία. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μελέτης της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (μάθημα και έρευνα) και του πλαισίου της, με όρους κοινωνικών συστημάτων (Engeström, 1999; 2005), αλλά και του Υπερ(συν)επιστημονικού Κοινωνικοπαιδαγωγικού Μοντέλου, που έχει σχεδιαστεί με βάση τη διαλεκτική σχέση των θεωριών της Μεθοδολογίας των Ανθρώπινων Συστημάτων, της Συστημικής Επιστήμης (Senge, 2006) και του Μοντέλου της Συνεκπαίδευσης/Syneducation και της Διαχείρισης της Γνώσης (Κεκές, 2007, 2008∙ Mylonakou-Keke, 2015∙  Μυλωνάκου-Κεκέ, 2016). Φαίνεται ότι δημιουργείται ένα διακριτό επιστημονικό πεδίο δράσης κοινού ενδιαφέροντος των δύο επιστημονικών πεδίων, που βασίζεται σε κοινές προϋποθέσεις και επιδιώξεις. Μπορεί, μάλιστα να έχει εφαρμογές στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, στην προσωπική και συλλογική ζωή, και επιπλέον να προκαλεί βελτιωτικές αλλαγές, που είναι ένας από τους βασικούς ρόλους της εκπαίδευσης.

The aim of this paper is to examine the relationship between emotional intelligence and conflict resolution among secondary education teachers in Greece. The research sample consists of 130 high schools’ teachers in Greece. Data were collected using a structured questionnaire, concerning teachers’ working environment, their behavior during workplace conflicts as well as their emotional intelligence and were analyzed using descriptive and inductive statistics. The statistical analyses have revealed that the main reason for workplace conflicts in secondary schools is the existence of informal groups. In addition, emotional intelligence seem to have a direct relationship with conflict resolution styles, while a negative relationship between emotional intelligence and the frequency of involvement in workplace conflicts is observed. Furthermore, it was found that holding a position of responsibility does not play a significant role in conflict resolution style adoption. The research results show that the solution-oriented method is the most popular amongst the other conflict resolution styles. Last, it was found that the average score of emotional intelligence among the respondents was high.

Based on a qualitative research (2012–15) this paper is concerned with the identification of concepts and constructs of knowledge in RE. It is based on participative enquiry and educational action-research methodology. Over a three-year period, the researcher, teachers and the students of a High School in one of the most difficult social, economic and pedagogic environments in Greece collaborated and the resulting data were analysed by a team of independent researchers using quantitative and qualitative techniques. Findings point to the consideration of knowledge in education as an experience in which the content (what) of education is as important as the process (how). RE teaches an additional invaluable language with different religious meanings of concepts, which facilitates students’ communication with self and others, and offers an interpretation of the world. Such religious literacy is essentially provided at school in the framework of multi-literacies and is a result of an intersubjective process of the interconnection between thinking, reflection and action on what the curriculum positions on the top of the didactic triangle (content, teacher, student). In that process, to ‘know what I know’ and to provide ‘events with meaning’ based on experiential learning and its principles, is of inestimable value.

Religion is a key theme in the learning process that aims to design, reflect, and transform knowledge in order for students to acquire the ability to: reflect on issues of social, economic, political and cultural pluralism, take reflective action which leads to responsible citizenship, bring about transformation and social change, enable understanding, and manage diversity through synthesis, collaboration, dialogue and creative debate, while cultivating a consciousness that leverages any local and differring elements. The above pedagogical approaches to the curriculum are presented here, focusing on the role of knowledge of religion in preschool and first-school education. The local environment, the family, the person‟s religion, and other persons of religion in the environment at pre-school and of pre-school age, have a role to play in the process of constructing the personal identity that is carried out in school by meaningful personal experiences. This process of giving meaning requires the student to know the language, to be literate and in this case the religious language. Literacy in the early years of school is fundamental to a child's development and maturity. Religious literacy is therefore essential from an early age, since it has a profound effect. Therefore, it is about the zone of proximal development, i.e. the functions that have not yet matured but are in the process of maturing.

The aim of this paper is to present and suggest the Most Significant Change as aneffective evaluation methodology of Theatre in Education (TiE) programmes. It is agiven that TiE, as other forms of performative and participatory educational projects,is hard to be assessed and evaluated. It becomes harder due to the lack of adequateresearch in the field and thus the lack of initiatives, data and experience. This paperpresents the “Most Significant Change” (Davies & Dart, 2005) evaluation method asadjusted by the researchers, which was implemented after the TiE programme “StonKosmo tou” (In his world) funded by the Aikaterini Laskaridis Foundation. This isthe first presentation and analysis of a wider study that took place during the schoolyear 2017-2018, where 38 schools, 2185 students and 58 teachers were researchedafter the application of the programme. This paper argues that narratives and storiesmay well serve as an internal process of evaluation of TiE and other educationalparticipatory programmes. It attempts to suggest specific steps of using a well-knownevaluation tool and launch a new approach on the evaluation and assessment of such educational interventions.

Στο άρθρο παρουσιάζεται έρευνα που διενεργήθηκε (2017-18) με σκοπό να αποτυπώσει τον βαθμό εφαρμογής των Προγραμμάτων Σπουδών της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (2017) στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από εκπαιδευμένους και επιμορφωμένους θεολόγους-μέντορες που συνεργάζονται με το Τμήμα Θεολογίας του ΕΚΠΑ στο πλαίσιο του προγράμματος Παιδαγωγικής και Διδακτικής επάρκειας. Πραγματοποιήθηκε με Φύλλα Παρατήρησης της διδασκαλίας από τους φοιτητές/τις φοιτήτριες. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι ότι σε ένα μεγάλο βαθμό η διδακτική προσέγγιση του Μαθήματος των Θρησκευτικών αλλάζει.

Το παρόν άρθρο αναφέρεται στη διαχείριση επίμαχων ζητημάτων στο σχολείο καιεστιάζει στη θρησκευτική ετερότητα στον σύγχρονο κόσμο, και ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή κοινωνία, και κυρίως στην καταλλαγή μεταξύ των ανθρώπων που ακολουθούν διαφορετικές θρησκείες ή καμία θρησκεία. Με βάση τις βασικές αρχές της βιωματικής μάθησης, αναπτύσσεται θεωρητικά και πρακτικά ένα εργαστήριο εκπαίδευσης εκπαιδευτικών που συνδυάζει το θέατρο και τη διδασκαλία-διαχείριση επίμαχων ζητημάτων. Η εκπαίδευση στοχεύει στον αναστοχασμό των συμμετεχόντων, ώστε να κατανοούν την ανάγκη του θρησκευτικού γραμματισμού αξιοποιώντας τη θεατροπαιδαγωγική ως μέθοδο, που βοηθά στην έρευνα-δράση για ένα σχολείο ανθρώπινο που εκπαιδεύει ανθρώπους και πολίτες.

Ο εκπαιδευτικός, που αναστοχάζεται τα σχέδια του, την εφαρμογή τους και τα αποτελέσματά της στη μάθηση και τη ζωή των προσώπων της σχολικής κοινότητας, οδηγείται στην αναζήτηση τρόπων ολοκληρωμένης και αυτόνομης αυτό-εκπαίδευσης στην υπηρεσία της αυτό-ανάπτυξης και αυτό-κατανόησης με σκοπό την αλλαγή. Η λύση σε ένα υπάρχον σύστημα και σε ένα πολιτιστικά κατασκευασμένο πλαίσιο φαίνεται να είναι η σύζευξη έρευνας και δράσης. Η ανακοίνωση στηρίζεται στην εμπειρία έρευνας-δράσης σε γυμνάσιο των Αχαρνών, που διαρκεί από το 2012.

Γίνεται σήμερα λόγος για την αλλαγή στο μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα. Η συζήτηση για το θέμα έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του 1990 και η αλλαγή έχει γίνει από τον Σεπτέμβριο του 2016 με τη δημοσίευση σε ΦΕΚ των Προγράμματα Σπουδών Δημοτικού-Γυμνασίου και Λυκείου(στο εξής ΠΣ) και με την εφαρμογή τους ή μη εφαρμογή τους τησχολική αυτή χρονιά. Γνωρίζουμε, βέβαια όλοι και όλες ότι με την προσωπική αντίδραση του Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας της Ελλάδας κ. Ιερώνυμου (Κουκουνάρας Λιάγκης, 2016), της οποίας το χρονικό αδυνατούμε εδώ να αναλύσουμε, διενεργήθηκε διάλογος μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας τους προηγούμενους μήνες και μετά από αναθεώρηση, θα προκύψουν νέες δημοσιεύσεις σε ΦΕΚ των δύο ΠΣ και θα ισχύσουν τη σχολική χρονιά 2017-18. Παράλληλα γνωρίζουμε ότι ομάδες εμπειρογνωμόνωντων δύο ΠΣ και εκπαιδευτικών της τάξης από την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση εργάσθηκαν αμισθί και συνέθεσαν Φακέλους Μαθητή με διδακτικό υλικό, για κάθε τάξη Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου, σύμφωνα με τις παιδαγωγικές και διδακτικές αρχές των νέων ΠΣ και αυτοί θα δοθούν στους μαθητές και μαθήτριες τη νέα σχολική χρονιά.Τέλος, από τον διάλογο Πολιτείας και Εκκλησίας προέκυψε ρητή διαβεβαίωση της Πολιτείας ότι με την αλλαγή των ΠΣ υφίσταται το εκπαιδευτικό, παιδαγωγικό και πολιτικό περιβάλλον όχι μόνο για τη διατήρηση της υποχρεωτικότητας του μαθήματος, αλλά και για τη συμπερίληψή του στα βασικά και υποχρεωτικά μαθήματα του νέου Λυκείου, που θα ισχύσει τα επόμενα χρόνια.

Στο παρόν παρουσιάζεται η έρευνα ενός προγράμματος σχολικής δραστηριότητας (πολιτιστικών θεμάτων) που βασίζεται στη δημιουργία μαθητικής ραδιοφωνικής ομάδας στο 1ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου Αττικής και στην εβδομαδιαία παραγωγή τρίωρης εκπομπής στον Δημοτικό Ραδιοφωνικό Σταθμό, Επικοινωνία 94 Fm, με τίτλο «Σχολικά Παράσιτα». Σκοπός της έρευνας είναι η αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων του προγράμματος και η βιωσιμότητα αυτών με βάση τη θεωρία της αναστοχαστικότητας, της βιωματικής-επικοινωνιακής παιδαγωγικής και της μετασχηματιστικής εκπαίδευσης. Με στοιχεία έρευνας-δράσης οι εκπαιδευτικοί από την πρώτη σχολική χρονιά παρακολούθησαν και διαμορφωτικά αξιολόγησαν την ανάπτυξη του προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν περισσότεροι από 300 μαθητές (το πρόγραμμα συνεχίζεται μέχρι σήμερα). Στο παρόν παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα και συμπεράσματα της έρευνας από το 2010 έως 2013, τα οποία υπογραμμίζουν την υψηλή παιδαγωγική αποτελεσματικότητα του προγράμματος σε επίπεδο ανάπτυξης δεξιοτήτων πρωτίστως και δευτερευόντως απόκτησης νέων γνώσεων καθώς και τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της γνώσης, όπως αυτή θεωρήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος με όρους κονστρουκτιβιστικής προσέγγισης της μάθησης.

Στο άρθρο αυτό γίνεται πρώτα λόγος για τη Θρησκευτική Εκπαίδευση στον ευρωπαϊκό χώρο, με ταυτόχρονες αναφορές στις διεθνείς συμβάσεις και συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης. Παράλληλα καταγράφεται και το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, που διέπει τα θέματα της παροχής ΘΕ, της ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης σε σχέση με τη θρησκευτική ελευθερία, καθώς και το επίκαιρο ζήτημα των απαλλαγών από το μάθημα. Καταγράφονται, ακόμα, τα επιχειρήματα που σχετίζονται με την υποχρεωτική ή μη παρουσία της ΘΕ στον δημόσιο χώρο και διερευνάται το θέμα της αναγκαιότητάς της από παιδαγωγικής, κοινωνικής και πολιτισμικής πλευράς. Γίνεται, τέλος, αναφορά στον ιδιαίτερο χαρακτήρα (επιστημονικό –παιδαγωγικό) που έχουν τα νέα Προγράμματα Σπουδών της ΘΕ (2011, 2014, 2015), τα οποία φαίνεται να αποτελούν πρόταση που μπορεί να οδηγήσει, με τις λιγότερες κατά το δυνατό αντιδράσεις ή ασυμφωνίες, σε ένα ασφαλές μέλλον για την υποχρεωτική ΘΕ στην Ελλάδα με παιδαγωγικούς όρους.

Τα επιτραπέζια παιχνίδια μπορούν να αποκτήσουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα στο πλαίσιο των μαθημάτων του σχολείου, με σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα. Κατά βάση συνεργάζονται σε ομάδες μαθητές με διαφορετικό επίπεδο γνώσεων, διαφορετικά κίνητρα και ικανότητες, διαφορετικό πολιτισμικό κεφάλαιο και οικονομικοκοινωνικό υπόβαθρο, για να κατανοήσουν και να μάθουν μέσω της επικοινωνίας, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού. Στην έρευνα που παρουσιάζεται στο παρόν μελετάται η διαδικασία του παιχνιδιού στην τάξη, η λειτουργία των ομάδων, η επικοινωνία των μελών τους, καθώς και η επίτευξη των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων του μαθήματος που διδάσκεται μέσω του παιχνιδιού. Έγινε προσαρμογή ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού (φιδάκι) στο εκπαιδευτικό περιβάλλον της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης (μάθημα Θρησκευτικών) στο Γυμνάσιο με σκοπό την κατανόηση και μάθηση (γνώσεις και δεξιότητες). Μελετήθηκε η εφαρμογή του σε τμήμα της Β ́, στο 1ο Γυμνάσιο Αχαρνών, τη σχολική χρονιά 2013-14 μέσω παρατήρησης, ημερολογίων, ερωτηματολογίων και κριτηρίων αξιολόγησης. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων, αφήνει πολλά περιθώρια να συμπεράνει κανείς την υψηλή παιδαγωγική-μετασχηματιστική αξία του επιτραπέζιου παιχνιδιού στη διδασκαλία.

The presentation of the findings of this article is based on an action research focused on the supportive role of the school in adolescents’ lives, whereby Religious Education’s contribution to the social and emotional development of adolescents (11-15) is combined with the evaluation of the potential offered by a constructivist approach to the learning process. The research commenced in 2012 and is now in its third year. The project is based on an intervention at a high school in an impoverished suburb of Athens and researches educational practices through interpretative-ethnographic methods. The researcher has attempted to answer the question of whether the design of the learning environments is effective not only in the learning process, but also on inter-communication and “connectedness” between the members of the learning community. The findings so far indicate a correlation between adolescents’ emotional and social wellbeing and the school’s approach to knowledge and learning methods, specifically in Religious Education classes. It is fair to say, however, that there exist ethnic, social and family components that are negatively related to a sense of “connectedness” within the school although at the same time Religious Education as a subject is, however, found to be positively related to learning community atmosphere.

Religious Education (RE) in Greece is a compulsory school subject according the 2011 new framework for compulsory education, entitled ‘New School’. This article focuses on two statutory documents for RE, ‘The Curriculum for RE’ and the ‘The Teacher’s Guide for RE’, and the pilot scheme of the new curriculum running in school years, 2011–2014, in 188 schools (primary and secondary education). Findings of the research demonstrate that, though the revision seems inevitable, the pedagogical and theological dimension of the RE curriculum is radical as it is based on contemporary theories and methodologies of the construction of the curriculum and RE approaches. However, the article indicates constructivist and critical approaches to RE that influenced the change to an actual non-confessional compulsory subject and also highlighted the tension between an overall constructivist approach to learning and the traditional orthodox content of much of the curriculum. The author opens a discussion on problematic aspects that need to be taken in to consideration when revising the curriculum.

Στο παρόν επιχειρείται η συνάντηση θεολογίας και επιστήμης στο πλαίσιο της διδακτικής μεθοδολογίας μαθημάτων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Προτείνεται η πολύπλευρη μελέτη εννοιών (διαθεματικότητα) και η σύνδεση επιστημονικών πεδίων (διεπιστημονικότητα), όπως των μαθηματικών και της θεολογίας ώστε οι μαθητές να αντιλαμβάνονται επαρκώς τη συνάφεια των αντικειμένων και τη συμβολή τους σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Προτείνονται θεολογικά κείμενα που μπορούν να αξιοποιηθούν για τη διδασκαλία μαθηματικών εννοιών, ώστε ο μαθητής να αντιμετωπίζει τη γνώση ως ενιαία ολότητα και σχετική με τη ζωή του.

Στο άρθρο αυτό επιχειρείται η ανάπτυξη παιδαγωγικής θεωρίας για τη λειτουργική σχέση «Θεάτρου στην Εκπαίδευση» και σχολικής ηθικής αγωγής με βάση τη γνωσιακή επιστήμη. Αναδεικνύονται, έτσι, οι διαφορετικές προσεγγίσεις της γνώσης στο πλαίσιο της εκπαίδευσης (γνωστικής και οικολογικής) και το φιλοσοφικό και επιστημονικό υπόβαθρό τους. Η ένταξη του «Θεάτρου στην Εκπαίδευση», μέσω του Προγράμματος Σπουδών, στην καθημερινότητα του σχολείου και στη μαθησιακή διαδικασία μπορεί να αποτελέσει εργαλείο απελευθέρωσης, αλλά και υποδούλωσης ανάλογα με τους φιλοσοφικούς και πολιτικούς προσανατολισμούς των υπεύθυνων της εκπαίδευσης (ειδικοί, εμπειρογνώμονες) και της εκπαιδευτικής πράξης στην τάξη (εκπαιδευτικοί). Στο παρόν μελετώνται ερευνητικά οι διαφορές μεταξύ των δύο προσεγγίσεων και γίνονται αναφορές στα εμπειρικά δεδομένα της Ελλάδας και άλλων χωρών που θεμελιώνουν την παιδαγωγική λειτουργικότητα του θεάτρου στην διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας και του ήθους του μαθητή από την προσχολική και σε όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσής του. Σκοπός είναι να απαντηθεί το βασικό ερώτημα που απασχολεί τον ερευνητή και προκαλεί κάθε ειδικό και εκπαιδευτικό να πάρει θέση, πριν συμφωνήσει, χωρίς πολλές διατυπώσεις, με την παιδαγωγική αξία του «Θεάτρου στην Εκπαίδευση»: Με ποιες παιδαγωγικές, φιλοσοφικές και πολιτικές προϋποθέσεις το θέατρο, ως ασφαλής, μαθητοκεντρική και χειραφετητική μέθοδος και τεχνική, μπορεί να ενταχθεί στην απελευθερωτική εκπαίδευση με σκοπό την ηθική αγωγή μέσω των μαθημάτων του Προγράμματος Σπουδών;

In this article the author argues that the teaching of religion(s) in education, in a social pedagogical context, can encourage community cohesion especially when, during the current harsh crisis, the need for cohesion seems to be of paramount importance in enabling seemingly insurmountable problems to be overcome. At the same time minorities become vulnerable and diversity, a matter of high priority, comes to the fore. The author reviews evidence of research on the effect of educational intervention within Religious Education on student attitudes toward religious diversity. He proposes that constructivist methodology, using theatre/drama as a means of Religious Education, could give people the choice to be critical religious believers and active members in a society applyingthe fundamental social pedagogical principle of tolerance to and respect for the ‘other’.

This study is an attempt to address the issue of religion in the public sphere and secularism. Since the Eastern Orthodox Church has been established by the Greek constitution (1975) as the prevailing religion of Greece, there are elements of legal agreements-which inevitably spawn interactions-between state and Church in different areas. One such area is Religious Education. This article focuses on Religious Education (RE) in Greece which is a compulsory school subject and on two important interventions that highlight the interplay between religion, politics and education: firstly the new Curriculum for RE (2011) and secondly the introduction of an Islamic RE (2014) in a Greek region (Thrace) where Christians and Muslims have lived together for more than four centuries. The researches are based on fieldwork research and they attempt to open the discussion on the role of RE in a secular education system and its potential for coexistence and social cohesion.

The fundamental beliefs and principles underlying the curriculum of a subject in the school system are very important. Philosophy provides curriculum specialists and stakeholders with a framework for building the curriculum. It helps them answer the question what is knowledge, what is of value for learning, how students learn, what methods to use, what are the outcomes of education and what is the role of the teacher in the earning process etc. Different philosophies, such as Idealism, Realism, Critical Realism, Pragmatism and Existentialism provide different answers. The author in this paper is concerned with the Religious Education curriculum for the three last years of High School (Lyceum in Greece). He argues that the curriculum should be defined as the total learning experiences of the individual. For that, Pragmatism which pervades John Dewey’s work and his definition of experience and education, and in some cases Existentialism, should be the basis on which the Religious Education curriculum ought to be constructed. Along similar lines, he argues that pragmatism should be considered with Βahktin’s ‘dialogical self’, Geertz’s ‘grammar of culture’ and the Orthodox theology of the Person. The study puts forward the view that Religious Education might be a modern, not confessional subject, educating adolescents with a ‘religious language’ of themselves and their societies and aiming towards a critical religiosity’, where otherness is a part of ourselves.

This article presents the results of a three year research conducted by the author based on an educational project which was implemented in a Greek Secondary school for two years (2009-11). ‘We organise a conference’ was a project that presented students with an open-ended key evaluative question which they were required to answer. It was based upon enquiry based learning and it used the methods and techniques of applied theatre. Over the school year students researched an issue through role play (related to the process of organizing and taking part in a conference), which led to improvements in their cognitive skills while at the same time gaining greater insight into the issue and their own attitudes and practices. This is the educational way of ‘making sense of’ and ‘giving meaning to’ an issue related to students’ lives. The author discusses the learning outcomes of the process and the educational importance and value of the method in the larger context of educational design. Empirical methods such as texts and by-products of the project, a research journal and semi-structured interviews, questionnaires and observation provided the basis for the hermeneutical analysis method which was used in the quantitative and qualitative survey, the findings and results of which are presented in the article.

In this paper the author presents research into the role of religion in the modern world and attempts to answer the question why students should know about religion, and particularly why religion should be taught in schools. He also presents research into young people’s perspectives on the role of religion in European school systems while at the same time offering a justification for compulsory Religious Education. The arguments are based on international and European legislation, experiences of different countries and the findings of two different researches in Greece published for the first time. Furthermore, the author offers a proposal for compulsory Religious Education which is necessarily based on the constructivist theory according to pedagogical practice in Europe. Finally, the paper stresses the existence of the right to withdraw from Religious Education and the author illustrates the consequences of such a practice.

This article concerns two recent political legislative moves by the Greek government and one in regard to Religious Education (RE) in schools. The latter concerns compulsory RE and the right to exemption for Orthodox students. The former concerns the new Curriculum of compulsory education (2011) which keeps RE as a distinctive compulsory subject for all, claiming that RE has been non-confessional since 2003 and an Amendment (2013) of Law 3536/2007 which was never implemented. The Amendment enacts a formal Muslim RE only for the schools of Western Thrace and for the students of the Muslim Minority who register at Greek public schools and have the right to withdraw from RE due to reasons relating to their religious consciousness. The native Muslims of Western Thrace (a region in the northern part of Greece bordering Turkey) are recognized as a minority according to the Lausanne Treaty (1923). They comprise 50% of the population, and according to the Treaty they have their own religion and educational system. The author takes into account the complexity of religion, educationand politics in the region and addresses controversial issues on the topic of RE that have been raised not only in local society but also between academics, educationists and educators. The question arises as to whether the Greek State is really concerned with RE and the type of RE to be offered to children. Fieldwork by interviewing persons responsible for or related to the subject and articles of local and national newspapers provided the sources for the paper.

This article provides the constructivist approach of religious education in Greek schools. As religious literacy is essential in interpretation of the contemporary world issues, religious education seems to be indispensable in schools according to international and European surveys and pedagogical theories. However, E.U. recommends a compulsory religious education provided to be objective and non-confessional, as it is in Greece according to the two recent curriculums of 2003 and 2011. The author imposes constructivist approach of religious education because it meets the attainments of the education generally and especially a post modern religious education. He also suggests a stage pedagogical strategy of the instruction, posing a particular proposal for the forthcoming change of religious education in the 4th, 5th and 6th years of High School (Lyceum).

In this paper the author presents research into the role of religion in the modern world and into young people’s perspectives on the role of religion in European school systems attempting to justify compulsory Religious Education. International and European legislation, experiences of different countries and findings of researches in Greece published for the first time, provide a proposal for compulsory Religious Education which has to be based on the constructivist theory according to pedagogical practice in Europe.

Η εκπαίδευση αποτελεί προϊόν της νεωτερικότητας και οργανώνεται σε εκκοσμικευμένο περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι η Θρησκευτική Εκπαίδευση αντιμετωπίζεται ως μάθημα του σχολικού προγράμματος, όπως τα υπόλοιπα, και όχι ως μύηση σε μία θρησκεία. Στην Ελλάδα το μάθημα των Θρησκευτικών είναι ένα ακόμη μάθημα του Προγράμματος Σπουδών και δεν έχει ομολογιακό χαρακτήρα με βάση τα δύο τελευταία προγράμματα (2003, 2011). Υιοθετώντας μάλιστα παιδαγωγικά τον κονστρουκτιβισμό, σήμερα, χρησιμοποιεί περισσότερο τις τεχνικές του Θεάτρου στην Εκπαίδευση, αφού και οι δύο βασίζονται στην εμπειρία, καλλιεργούν δεξιότητες και στάσεις αποδομώντας την παγιωμένη γνώση και ζητώντας την ελεύθερη άποψη. Φυσικά αυτή η θρησκευτική εκπαίδευση επιδιώκει να αναπτύξει την κριτική στάση και την ερμηνεία της πραγματικότητας των θρησκειών και των πολιτισμών, που παράγουν, στοχεύοντας στην ειρηνική συνύπαρξη και την αλληλεγγύη. Η εισήγηση αυτή εξετάζει γιατί το θέατρο διευκολύνει τη διάδραση μεταξύ μαθητών και θρησκευτικής γνώσης στο σχολείο, με αναφορά σε εφαρμογές στην τάξη, οι οποίες στηρίζονται στην εμπειρία των Heathcote και Somers.

Contemporary thinking seems to be particularly interested in the investigation of the role of culture in socio-political life. This article presents aspects of a research project, undertaken in Greece, looking into whether a cultural product can foster intercultural communication and influence young people’s perceptions of and attitudes to cultural and religious diversity. Such cultural products are the Theatre in Education (TiE) programmes, which focus on the use of the art of theatre as a means of educational intervention. For the purposes of our research a specially designed TiE programme was used as a means of intervention and as are search tool. Our research examines secondary education students’ perceptions of and attitudes to cultural and religious diversity prior to and following the intervention in Thessaloniki and in Thrace, Greece. This cultural intervention, which incorporates art and religion, offers new insights into the possibility of the use of TiE for the religious education of young people.